Khoa Thần kinh, Bệnh viện Hữu nghị đa khoa Nghệ An
Thoát vị đĩa đệm cột sống thắt lưng là chẩn đoán phổ biến nhất trong số những bất thường về thoái hóa của cột sống thắt lưng, có ảnh hưởng 2 – 3% dân số và là nguyên nhân hàng đầu của các phẫu thuật cột sống ở người trưởng thành. Vì thế, việc cập nhật kiến thức về căn bệnh này là rất cần thiết giúp bạn bảo vệ sức khỏe của chính mình và những người thân yêu.
- Cấu tạo đĩa đệm thắt lưng:
Cột sống của mỗi người chúng ta được tạo thành từ một loạt các đốt sống xếp chồng lên nhau. Theo thứ tự từ trên xuống dưới, cột sống bao gồm 7 xương ở cột sống cổ, 12 xương ở cột sống ngực và 5 xương ở cột sống thắt lưng, tiếp theo là xương cùng và xương cụt ở đáy. Các xương này được lót bởi các đĩa đệm. Đĩa đệm bảo vệ xương bằng cách hấp thụ chấn động từ các hoạt động hàng ngày như đi bộ, nâng và vặn người…
Đĩa đệm cột sống có cấu tạo gồm 3 phần chính: nhân nhầy, vòng sợi và mỏm sụn. Trong đó, cột sống thắt lưng có tất cả 5 đĩa đệm nằm giữa các thân đốt sống và có các chức năng chính như:
- Phân phối tải trọng nén đặt lên cột sống, cung cấp các đặc tính hấp thụ sốc
- Duy trì khoảng cách giữa các thân đốt sống trong quá trình vận động
- Cung cấp sự linh hoạt cho cột sống và ngăn ngừa các cử động quá mức
- Tạo và duy trì đường cong hình chữ C ngược của cột sống thắt lưng
Do đặc điểm phải thích nghi với những áp lớn, chấn động mạnh nhưng lại được nuôi dưỡng chủ yếu bằng cách thẩm thấu máu nên các đĩa đệm này dễ bị loạn dưỡng, thoái hóa tổ chức và gây nên các vấn đề về thoát vị đĩa đệm lưng.
- Thoát vị đĩa đệm cột sống thắt lưng là gì?
Thoát vị đĩa đệm cột sống thắt lưng là tình trạng thường xảy ra trong độ tuổi từ 35-50, người có đặc điểm nghề nghiệp phải mang vác nặng, người ngồi nhiều và lệch tư thế, sinh hoạt sai tư thế… Song song đó, tình trạng này sẽ trầm trọng hơn theo tuổi tác với sự thoái hóa chung của cơ thể.
Đây là tình trạng đĩa đệm cột sống thắt lưng không thể đảm đương vai trò giảm xóc, nâng đỡ phần trên, cho phép cơ thể di chuyển theo mọi hướng do nguyên nhân thoát vị và rò rỉ một số vật chất bên trong, đứt hoặc rách vòng sợi…
Thông thường, các vị trí dễ bị thoát vị đĩa đệm lưng chính là đốt sống L4 – L5 và L5 – S1. Nguyên nhân được giải thích là do 2 đĩa đệm này nằm ở vị trí mang tính bản lề của cột sống.
3. Nguyên nhân gây thoát vị đĩa đệm cột sống thắt lưng:
Các cơn đau do thoát vị đĩa đệm cột sống thắt lưng có thể xảy ra đột ngột, nhưng thông thường là kết quả của một quá trình, diễn ra trong nhiều tháng, nhiều năm sinh sống, học tập, làm việc.
Ban đầu, đĩa đệm cột sống của mỗi người có hàm lượng nước cao nên rất dẻo dai. Theo thời gian, như một phần của quá trình lão hóa bình thường, các đĩa đệm bắt đầu khô đi. Điều này làm cho vòng ngoài cứng chắc của đĩa trở nên giòn hơn, dễ bị nứt và rách do các chuyển động tương đối nhẹ, chẳng hạn như khi bạn cúi nhặt một túi hàng, vặn lưng dưới khi vung gậy đánh gôn hoặc đơn giản là xoay người để lên xe…
Một nguyên nhân ít phổ biến hơn của đĩa đệm thoát vị thắt lưng là do chấn thương, chẳng hạn như ngã hoặc tai nạn xe hơi. Chấn thương có thể gây áp lực lên đĩa đệm ở lưng dưới khiến nó bị thoát vị.
Ngoài nguyên nhân thường gặp là thoái hóa và chấn thương, thoát vị đĩa đệm ở thắt lưng còn bao gồm các yếu tố có thể làm tăng nguy cơ phát triển bệnh bao gồm:
- Tuổi tác: Yếu tố nguy cơ phổ biến nhất là tuổi tác. Người thuộc độ tuổi lao động từ 35 – 50 rất dễ mắc bệnh. Tình trạng này hiếm khi gây ra các triệu chứng cho người sau 80 tuổi.
- Giới tính: Nam giới có nguy cơ thoát vị đĩa đệm cột sống thắt lưng cao gấp đôi so với nữ giới.
- Công việc nặng nhọc: Các công việc đòi hỏi phải nâng nặng và lao động thể chất cũng có liên quan đến nguy cơ phát triển thoát vị đĩa đệm lưng. Các hành động kéo, đẩy và vặn có thể thêm rủi ro nếu chúng được thực hiện nhiều lần.
- Béo phì: Cân nặng vượt chuẩn là một trong những nguyên nhân làm tăng nguy cơ gặp các vấn đề ở đĩa đệm lưng. Đồng thời, tình trạng này cũng làm tăng gấp 12 lần khả năng bị tái phát, sau một cuộc phẫu thuật cắt bỏ vi mô. Bởi lẽ, các chuyên gia cho rằng việc gánh thêm một khối lượng đáng kể sẽ gây áp lực lên cột sống thắt lưng và đây là nguyên nhân người béo phì dễ bị thoát vị.
- Thuốc lá: Nicotine có trong thuốc lá làm hạn chế lưu lượng máu đến đĩa đệm cột sống, khiến cho tốc độ thoái hóa đĩa đệm tăng lên và đồng thời cản trở quá trình chữa lành tổn thương. Đây là nguyên nhân khiến đĩa đệm dễ bị thoái hóa, các bao cơ dễ bị rách hoặc nứt dẫn đến thoát vị.
- Yếu tố gia đình: Một số tài liệu y khoa đã chứng minh rằng, yếu tố di truyền có liên quan đến việc tăng nguy cơ bị thoát vị. Vì thế, người có người thân bị thoát vị đĩa đệm cột sống thắt lưng chính là yếu tố dự báo về tình trạng thoát vị của bản thân trong tương lai.
4. Các triệu chứng thường gặp
Đĩa đệm bị trượt sẽ chèn ép hoặc làm viêm dây thần kinh gần đó, tạo nên cơn đau lan tỏa dọc theo chiều dài của dây thần kinh. Xuất phát từ đặc điểm này mà bệnh nhân bị thoát vị đĩa đệm ở lưng thường có các dấu hiệu như:
- Đau chân: Mức độ đau chân của người bị trượt đĩa đệm lưng thường nặng hơn đau thắt lưng. Trong đó, nếu cơn đau lan tỏa dọc theo đường đi của dây thần kinh lớn ở mặt sau của chân được gọi là đau thần kinh tọa.
- Đau dây thần kinh: Các triệu chứng đáng chú ý nhất thường được mô tả chính là đau dây thần kinh ở chân. Tính chất của các cơn đau được mô tả là đau buốt, buốt, như có điện, lan tỏa hoặc xuyên qua.
- Vị trí đau không cố định: Tùy thuộc vào sự khác biệt của nơi thoát vị đĩa đệm và mức độ thoát vị mà các biểu hiện của bệnh có thể gặp là đau lưng dưới, đau lưng dưới gần mông, mặt trước hoặc mặt sau của đùi, bắp chân, bàn chân và/hoặc ngón chân. Thông thường, tình trạng đau chỉ ảnh hưởng đến một bên người.
- Các triệu chứng thần kinh: Người bị thoát vị đĩa đệm có thể bị tê bì chân tay, cảm giác nhói như kim châm, yếu và/hoặc ngứa ran ở chân, bàn chân và/hoặc ngón chân.
- Thả chân hay rũ chân: Triệu chứng thần kinh do thoát vị đĩa đệm có thể bao gồm khó nhấc chân khi đi bộ hoặc đứng trên bàn chân.
- Chẩn đoán:
Bên cạnh các phương pháp thăm khám lâm sàng, bác sĩ cũng có thể chỉ định một số xét nghiệm, chẩn đoán hình ảnh, thăm dò chức năng cho tình trạng thoát vị đĩa đệm thắt lưng:
- Chụp cộng hưởng từ (MRI): Đây được xem là phương tiện cung cấp những đánh giá chính xác nhất về vùng cột sống thắt lưng, giúp xác định vị trí thoát vị đã xảy ra và dây thần kinh bị ảnh hưởng. Thông thường, chụp MRI được chỉ định để hỗ trợ cho việc lập kế hoạch phẫu thuật.
- Chụp cắt lớp vi tính (CT): Phương pháp này được áp dụng khi bác sĩ nghi ngờ người bệnh bị thoát vị đĩa đệm, nhưng không thể chụp MRI (do có dị vật kim khí trong cơ thể… ).
- Chụp X-quang: Chỉ định này chủ yếu được sử dụng để loại trừ các vấn đề như gãy xương, bất thường về xương, nhiễm trùng, khối u hoặc các vấn đề về sự liên kết của cột sống. .
- Điện cơ (EMG) được sử dụng để nghiên cứu phản ứng điện của thần kinh và cơ hoặc đánh giá sự mất phân bố thần kinh của cơ. Kỹ thuật này được sử dụng trong thăm khám và chẩn đoán bệnh giúp xác định những tổn thương thần kinh cục bộ hoặc do chèn ép.
- Phương pháp điều trị:
Theo các chuyên gia về bệnh lý cơ xương khớp, không phải vấn đề về thoát vị đĩa đệm nào cũng cần được can thiệp ngoại khoa. Vì thế, bệnh nhân thường được hướng dẫn điều trị nội khoa bằng cách kiểm soát các cơn đau ban đầu, bao gồm:
- Thuốc giảm đau, giãn cơ
- Đeo đai thắt lưng để hạn chế sai tư thế cột sống thắt lưng
- Nghỉ ngơi nhiều hơn: Đối với những cơn đau dữ dội, tốt nhất là người bệnh nên giới hạn vận động trong một hoặc hai ngày.Tuy nhiên, cũng không nên nằm quá lâu vì nếu nằm lâu sẽ dẫn đến cứng khớp và đau nhiều hơn. Sau khi bớt đau nên hoạt động nhẹ và vận động thường xuyên, nghỉ ngơi khi cần.
- Liệu pháp nhiệt, y học cổ truyền và phục hồi chức năng
- Vật lý trị liệu: Các bài tập thoát vị đĩa đệm như kéo giãn cơ lưng có tác dụng phục hồi chức năng khá an toàn cho người bệnh, nhất là khi thực hiện những động tác thông thường như nâng và đi bộ.
- Tiêm thuốc steroid ngoài màng cứng: Phương pháp này nhằm mục tiêu giúp giảm đau tạm thời để bệnh nhân có thể tuân thủ các biện pháp phục hồi chức năng.
- Liệu pháp hành vi nhận thức: Các chuyên gia trị liệu sẽ giúp người bệnh kiểm soát và thay đổi hành vi để giảm đau.
- Massage: Cách làm này sẽ giúp xoa dịu cơn đau lưng bằng cách tăng cường lưu thông máu, thư giãn cơ và giải phóng endorphin, một chất giảm đau tự nhiên của cơ thể.
Tuy nhiên, nếu cơn đau và các triệu chứng khác của thoát vị đĩa đệm cột sống thắt lưng vẫn còn sau 6 tuần điều trị nội khoa, các phương pháp phẫu thuật sẽ được xem xét. Theo đó, phẫu thuật thoát vị đĩa đệm cột sống thắt lưng có thể được khuyến nghị nếu:
- Người bệnh đau dữ dội và gặp khó khăn trong việc duy trì các chức năng hàng ngày như đứng hoặc đi bộ.
- Người bệnh có các triệu chứng thần kinh tiến triển như chân ngày càng yếu và/hoặc tê.
- Mất chức năng ở ruột và bàng quang.
- Thuốc, vật lý trị liệu và/hoặc các phương pháp điều trị nội khoa không làm giảm đáng kể các triệu chứng.
7. Cách phòng tránh
Thoát vị đĩa đệm cột sống thắt lưng có thể được gây ra do thoái hóa và chấn thương. Ngoài các chấn thương có thể gây ra một cách bất ngờ, còn lại người bệnh vẫn có cách để phòng bệnh bằng cách tuân thủ những lời khuyên sau:
- Duy trì tư thế đúng trong thời gian lao động và sinh hoạt hàng ngày
- Tăng cường vận động tập luyện phù hợp với thể trạng và thời gian biểu
- Kiểm soát cân nặng ở mức tiêu chuẩn
- Sử dụng các công cụ trợ giúp khi mang vác vật nặng
- Xây dựng chế độ ăn uống sinh hoạt dinh dưỡng và khoa học
- Hạn chế sử dụng thuốc lá, đồ uống có cồn và các chất kích thích
- Kiểm tra sức khỏe định kỳ 6 tháng/lần hoặc theo chỉ định của bác sĩ
8. Cách chăm sóc người bệnh
Mỗi loại bệnh sẽ có những đặc điểm riêng và vì thế mà người chăm sóc cũng cần phải có những kiến thức nhất định để giúp nâng cao hiệu quả điều trị, nhanh phục hồi nhất là sau khi phẫu thuật. Theo đó, với người bị thoái hóa đĩa đệm cột sống, người chăm sóc cần:
- Chú ý chế độ dinh dưỡng giàu canxi, protein, vitamin D, Omega-3 và chất xơ để thúc đẩy sự tăng trưởng, phát triển, sửa chữa các tổn thương mô mềm, sụn…
- Hỗ trợ vận động nhẹ nhàng, tránh thay đổi tư thế đột ngột và không nên cho người bệnh nằm ở bề mặt không phẳng như sofa, võng…
- Trang bị một số kiến thức nhất định để tập vật lý trị liệu, xoa bóp, giảm đau, tăng cường lưu thông máu để giúp cơ bắp thư giãn, kích thích sản sinh chất nhờn ở các mô sụn.
- Nếu chăm sóc người bệnh sau phẫu thuật, thân nhân cần chú ý: Nghiêm túc tuân thủ lời dặn của bác sĩ; Cung cấp thực phẩm phù hợp; Hỗ trợ di chuyển để tránh nghiêng người, cúi xuống hay vặn xoắn thắt lưng.
Khoa Thần kinh, Bệnh viện Hữu nghị đa khoa Nghệ An là đơn vị đáng tin cậy, cung cấp các dịch vụ thăm khám và điều trị các bệnh lý thần kinh đa dạng cho người bệnh. Với việc quy tụ đội ngũ bác sĩ dày dặn kinh nghiệm trong lĩnh vực thần kinh, khoa đã điều trị thành công cho rất nhiều người bệnh thoát vị đĩa đệm cột sống thắt lưng, giúp người bệnh nâng cao chất lượng cuộc sống.
Hãy đến khoa Thần Kinh – Bệnh viện Hữu nghị đa khoa Nghệ An, để được khám, điều trị, tư vấn về tình trạng đau lưng kịp thời và có hệ thống.
