Coronavirus mới 2019 (2019-nCoV), còn được gọi là virus corona mới (nCoV) hoặc virus Vũ Hán (chưa có tên quốc tế nào được đưa ra), đã được xác định trong đợt bùng phát bệnh viêm phổi ở thành phố Vũ Hán, tỉnh Hồ Bắc, Trung Quốc. Các cuộc điều tra để tìm hiểu thêm về coronavirus mới, nguồn gốc và ảnh hưởng của nó đến con người đang diễn ra và tình hình đang phát triển nhanh chóng.

Bs Lê Đình Sáng dịch và tổng hợp.

Các điều tra sơ bộ cho thấy rằng virus không truyền dễ dàng giữa người với người; tuy nhiên, dựa trên thông tin mới nhất có sẵn, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã xác nhận rằng có bằng chứng lây truyền từ người sang người trong nhiều trường hợp. Ủy ban Y tế Quốc gia Trung Quốc cũng đã xác nhận các trường hợp lây truyền qua người, với các nhân viên y tế hiện đang nằm trong số những người bị nhiễm bệnh. Có thể là người mang mầm bệnh không triệu chứng có thể lây nhiễm cho người; tuy nhiên, điều này vẫn chưa được xác nhận.

WHO đã triệu tập một ủy ban khẩn cấp để xác định xem liệu ổ dịch có tạo thành một trường hợp khẩn cấp về sức khỏe cộng đồng (PHEIC) vào ngày 22-23 tháng 1 năm 2020 hay không và quyết định rằng sự kiện này không tạo thành PHEIC tại thời điểm này; tuy nhiên, ủy ban sẽ được tái lập nhanh chóng nếu cần thiết.

WHO hiện đánh giá rủi ro của sự kiện này là rất cao ở Trung Quốc, cao ở cấp khu vực và vừa phải ở cấp độ toàn cầu. Có những lo ngại về sự lây lan của virus với hàng trăm triệu người đi du lịch khắp và ngoài Trung Quốc vào dịp Tết Nguyên đán.

Dịch tễ học

Vào ngày 31 tháng 12 năm 2019, WHO đã được thông báo về 44 trường hợp viêm phổi không rõ căn nguyên liên quan đến thành phố Vũ Hán, tỉnh Hồ Bắc, Trung Quốc. Hầu hết các bệnh nhân trong vụ dịch đã báo cáo một liên kết đến một chợ hải sản và động vật sống lớn (Chợ hải sản Hoa Nam, Trung Quốc), đã bị đóng cửa kể từ ngày 1 tháng 1 năm 2020 để vệ sinh và khử trùng môi trường.

Bản đồ bùng phát dịch toàn cầu Viêm phổi do virus Corona mới (2019 n-CoV) hay Virus Vũ Hán gây ra do CDC cung cấp. Nguồn: cdc.gov

Vào ngày 9 tháng 1 năm 2020, WHO đã thông báo rằng một loại coronavirus mới chưa được xác định trước đây ở người đã được phát hiện trong các mẫu lấy từ bệnh nhân ở thành phố Vũ Hán. Các xét nghiệm trong phòng thí nghiệm đã loại trừ SARS-CoV, MERS-CoV, cúm, cúm gia cầm và các mầm bệnh đường hô hấp thông thường khác.

Tính đến ngày 28 tháng 1 năm 2020, Ủy ban Y tế Quốc gia Trung Quốc đã báo cáo hơn 4000 trường hợp được xác nhận (bao gồm 461 trường hợp nghiêm trọng) và 5794 trường hợp nghi ngờ trên 30 tỉnh, thành phố ở Trung Quốc. Phần lớn các trường hợp là ở thành phố Vũ Hán. 17 trường hợp khác đã được báo cáo ở Hồng Kông, Ma Cao và Đài Loan. Ít nhất 106 trường hợp tử vong đã được báo cáo.

Hơn 30 trường hợp liên quan đến du lịch cũng đã được xác nhận tại Canada, Malaysia, Australia, Pháp, Nepal, Hoa Kỳ, Singapore, Việt Nam, Hàn quốc, Nhật Bản, Thái Lan.

Tình hình đang phát triển nhanh chóng và số trường hợp mới nhất có thể cao hơn.

Nguyên nhân

Virus corona là một họ virus lớn, một số gây bệnh ở người (ví dụ, virus cảm cúm thông thường, hội chứng hô hấp cấp tính nặng [SARS], hội chứng hô hấp Trung Đông [MERS]) và các loại khác lưu hành giữa các loài động vật như dơi và lạc đà. Hiếm khi coronavirus động vật có thể lây sang người, và sau đó lây lan giữa người sang người như các trường hợp mắc MERS và SARS. Virus corona mới phát hiện là một betacoronavirus.

Các bệnh nhân ban đầu trong vụ dịch ở thành phố Vũ Hán đã báo cáo một liên kết đến Chợ hải sản Hoa Nam, nơi gợi ý nguồn gốc của virus. Hiện tại vẫn chưa rõ nguồn chứa động vật, nhưng một nghiên cứu cho thấy rằng virut có thể là virut tái tổ hợp giữa coronavirus dơi và coronavirus không rõ nguồn gốc, có thể là từ rắn; Tuy nhiên, không có bằng chứng nào chứng minh điều này.

Bộ gen đầy đủ của virus đã được công bố trên GenBank.

 Chẩn đoán

Chẩn đoán nên nghi ngờ ở những bệnh nhân có dấu hiệu và triệu chứng viêm phổi báo cáo tiền sử đi lại đến một địa điểm bị ảnh hưởng hoặc báo cáo tiếp xúc trực tiếp với người bị nhiễm coronavirus mới được xác nhận hoặc nghi ngờ trong 14 ngày trước khi khởi phát triệu chứng. Các trường hợp nghi ngờ nên được báo cáo cho cơ quan y tế địa phương có liên quan.

Sốt và ho là triệu chứng phổ biến nhất. Một số bệnh nhân cũng có thể biểu hiện khó thở. X-quang ngực có thể cho thấy hình ảnh thâm nhiễm phổi hai bên. Các triệu chứng khác của nhiễm coronavirus bao gồm khó thở, thở gấp và các triệu chứng hô hấp khác, cũng như đau họng, nghẹt mũi, khó chịu, đau đầu và đau cơ. Bệnh nhân cũng có thể bị nhiễm trùng huyết hoặc sốc nhiễm trùng. Thời gian ủ bệnh được cho là từ 1 đến 14 ngày.

Một phân tích tiến cứu của 41 bệnh nhân đầu tiên nhập viện với nhiễm coronavirus mới được xác nhận cho thấy hầu hết bệnh nhân nhiễm bệnh là nam giới (73%) và tuổi trung bình là 49 tuổi. Các triệu chứng phổ biến nhất là sốt (98%), ho (76%) và đau cơ hoặc mệt mỏi (44%). Các triệu chứng ít phổ biến hơn bao gồm ho có đờm (28%), đau đầu (8%), ho ra máu (5%) và tiêu chảy (3%). Chứng khó thở phát triển ở 55% bệnh nhân (trung bình 8 ngày kể từ khi xuất hiện triệu chứng) và 63% bệnh nhân bị giảm bạch cầu lympho. Tất cả các bệnh nhân bị viêm phổi với những phát hiện bất thường (hình ảnh kính mờ hoặc đông đặc phổi) trên CT ngực. Các biến chứng bao gồm hội chứng suy hô hấp cấp tính, tổn thương tim cấp tính và nhiễm trùng thứ phát. Biểu hiện lâm sàng giống SARS; tuy nhiên, ít bệnh nhân mắc coronavirus mới có các triệu chứng đường hô hấp trên nổi bật (ví dụ, chảy nước mũi, hắt hơi, đau họng) hoặc các triệu chứng tiêu hóa (ví dụ, tiêu chảy).

WHO đã công bố một định nghĩa trường hợp tạm thời về nhiễm trùng ở người với coronavirus mới. WHO cũng đã công bố hướng dẫn tạm thời về xét nghiệm để xác nhận chẩn đoán.

Quản lý

Không có bằng chứng để đề nghị bất kỳ điều trị cụ thể cho các trường hợp nghi ngờ hoặc được xác nhận nhiễm coronavirus mới. Quản lý nên tuân theo các khuyến nghị đối với các bệnh nhiễm trùng đường hô hấp cấp tính nghiêm trọng khác và bao gồm các biện pháp kiểm soát nhiễm trùng thích hợp (tiêu chuẩn, nhỏ giọt, không khí và phòng ngừa tiếp xúc; bảo vệ mắt), kiểm soát nhiễm trùng nếu có, các liệu pháp hỗ trợ (ví dụ: liệu pháp oxy, cân bằng dịch điện giải, kháng sinh theo kinh nghiệm, đặt nội khí quản , thông khí cơ học), và theo dõi chặt chẽ.

WHO đã công bố hướng dẫn tạm thời về việc quản lý bệnh nhân bị nhiễm coronavirus mới. WHO cũng đã công bố hướng dẫn tạm thời về việc quản lý bệnh nhân bị nhiễm trùng nhẹ tại nhà và những người tiếp xúc.

Một thử nghiệm lâm sàng đánh giá hiệu quả và độ an toàn của lopinavir/ritonavir và interferon alfa 2b ở những bệnh nhân mắc coronavirus mới đã được đăng ký tại Trung Quốc.

Phòng ngừa

• Không có vắc-xin có sẵn.
• WHO đã công bố hướng dẫn tạm thời về kiểm soát nhiễm trùng và phòng ngừa trong quá trình chăm sóc y tế.
• Trung tâm kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC) khuyến cáo khách du lịch nên tránh tất cả các chuyến du lịch không cần thiết đến tỉnh Hồ Bắc (cảnh báo cấp 3). Các quan chức Trung Quốc đã đóng cửa vận chuyển vào và ra khỏi thành phố Vũ Hán và các khu vực khác trong tỉnh Hồ Bắc bao gồm xe buýt, tàu điện ngầm, tàu hỏa và sân bay. Các biện pháp phòng ngừa thông thường nên được thực hiện nếu đi du lịch đến các vùng khác của Trung Quốc.
• WHO khuyên du khách quốc tế thực hiện các biện pháp phòng ngừa thông thường khi đi du lịch đến hoặc từ các khu vực bị ảnh hưởng, bao gồm: tránh tiếp xúc gần với những người bị nhiễm trùng đường hô hấp cấp tính; rửa tay thường xuyên, đặc biệt là sau khi tiếp xúc với những người bị bệnh hoặc môi trường của họ; thực hiện cách ho phù hợp; tránh tiêu thụ các sản phẩm động vật sống hoặc chưa nấu chín; và tránh tiếp xúc gần với trang trại động vật sống hoặc chết hoặc động vật hoang dã.
• Một số quốc gia, bao gồm Vương quốc Anh, Singapore, Hồng Kông, Thái Lan, Malaysia, Hàn Quốc, Úc và Mỹ (San Francisco, New York, Los Angeles, Chicago, Atlanta) đang tích cực sàng lọc khách du lịch đến từ tỉnh Hồ Bắc và triệu chứng nhiễm trùng.
• Ủy ban Y tế Quốc gia Trung Quốc đã phân loại coronavirus mới là một bệnh truyền nhiễm loại A, đòi hỏi các biện pháp phòng ngừa và kiểm soát nghiêm ngặt, bao gồm kiểm dịch bệnh nhân bắt buộc và theo dõi đối với những người tiếp xúc gần gũi với bệnh nhân. Nhiều thành phố ở tỉnh Hồ Bắc hiện đang bị kiểm soát với các lệnh cấm du lịch và dịch vụ giao thông công cộng bị đình chỉ.

Tiên lượng

Tỷ lệ tử vong tổng thể theo trường hợp khoảng 3% dựa trên các báo cáo trường hợp ban đầu; tuy nhiên tỷ lệ này chỉ mang tính tương đối vì số lượng ca nhiễm trùng và bệnh thực sự vẫn chưa được biết rõ tại thời điểm này. Hầu hết những người chết là người già và/hoặc có bệnh lý tiềm ẩn. Để so sánh, tỷ lệ tử vong là khoảng 37% đối với MERS và 10% đối với SARS.

Các điều kiện liên quan

Hội chứng hô hấp Trung Đông (MERS)

Nhiễm trùng đường hô hấp cấp tính do betacoronavirus MERS-CoV gây ra, lần đầu tiên được xác định ở Ả Rập Saudi vào năm 2012. Các trường hợp mắc giới hạn ở Bán đảo Ả Rập và các quốc gia xung quanh và trong số khách du lịch từ Trung Đông hoặc các địa điểm liên quan.

Hội chứng hô hấp cấp tính nặng (SARS)

Viêm phổi do virus tiến triển nhanh chóng đến suy hô hấp do coronavirus SARS-CoV mới gây ra. Không có trường hợp báo cáo kể từ năm 2004.

Nhiễm vi-rút cúm A (H5N1)

Cúm gia cầm có khả năng gây bệnh cao (HPAI). Một loại virut H5N1 có nguồn gốc từ gia cầm và chim hoang dã có thể truyền sang người, với những trường hợp nhiễm trùng hiếm gặp lây truyền giữa người sang người.

Nhiễm vi-rút cúm A (H7N9)

Địa lý tập trung ở Trung Quốc và liên quan đến phơi nhiễm với gia cầm bị nhiễm bệnh. 5 đợt dịch bệnh hàng năm của các trường hợp mắc bệnh ở người xảy ra từ năm 2013 đến 2017. Các cụm trường hợp lây truyền từ người sang người hạn chế đã được mô tả, nhưng không có bằng chứng về sự lây truyền kéo dài.

Nhiễm cúm

Nhiễm trùng đường hô hấp cấp tính thường do virus cúm A hoặc B theo mùa gây ra. Vi-rút này lây truyền qua đường hô hấp do dịch tiết hô hấp bị nhiễm bệnh lan truyền qua ho, hắt hơi hoặc nói chuyện.

Viêm phổi mắc phải tại cộng đồng

Viêm phổi mắc phải bên ngoài bệnh viện hoặc các cơ sở chăm sóc sức khỏe. Chẩn đoán lâm sàng dựa trên một nhóm các dấu hiệu và triệu chứng liên quan đến nhiễm trùng đường hô hấp dưới với sự hiện diện của sốt, ho, khạc đờm, đau ngực, khó thở và có dấu hiệu xâm lấn phế nang.

Viêm phổi không điển hình

Viêm phổi do vi khuẩn không điển hình là do các sinh vật không điển hình không phát hiện được trên nhuộm Gram và không thể nuôi cấy bằng phương pháp tiêu chuẩn.

Hội chứng suy hô hấp cấp tính

Phù phổi không do tim và hội chứng viêm phổi lan tỏa thường làm bệnh biến chứng hiểm nghèo. Biến chứng có thể xảy ra của nhiễm coronavirus mới.

Nhiễm trùng huyết

Rối loạn chức năng cơ quan đe dọa tính mạng gây ra bởi phản ứng của vật chủ với tình trạng nhiễm trùng. Biến chứng có thể xảy ra của nhiễm coronavirus mới.

Sốc

Sự mất khả năng cung cấp oxy đầy đủ đến các mô đe dọa tính mạng và có thể là do giảm tưới máu mô, không đủ độ bão hòa oxy trong máu hoặc tăng nhu cầu oxy từ các mô dẫn đến giảm oxy và rối loạn chức năng nội tạng. Biến chứng có thể xảy ra của nhiễm coronavirus mới.

Xem thêm các Guidelines mới nhất về Coronavirus 2019 n-coV từ CDC và WHO:

1. https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/summary.html
2. https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019