Khoa Hóa sinh, Bệnh viện Hữu nghị đa khoa Nghệ An 

Ung thư dạ dày là một trong năm loại ung thư phổ biến nhất trên thế giới. Tỷ lệ tử vong ước tính cao nhất ở Châu Á và Việt Nam là một trong những nước có tỷ lệ mắc ung thư dạ dày cao trong khu vực. Năm 2022, tại Việt Nam có khoảng 16.277 ca mới được chẩn đoán mắc ung thư dạ dày, tỷ lệ tử vong chiếm 11.0% ( là nguyên nhân gây tử vong đứng thứ 3 sau ung thư phổi, gan). Bệnh nhân mắc ung thư dạ dày ở Việt Nam đa phần được chẩn đoán mắc bệnh ở giai đoạn muộn, ảnh hưởng đến kết quả điều trị và tiên lượng bệnh thường xấu.  Việc sàng lọc phát hiện sớm bệnh sẽ mang lại hiệu quả tích cực trong công tác phòng ngừa và điều trị.

Một trong những phương pháp giúp tầm soát ung thư dạ dày hiệu quả đó chính là xét nghiệm Pepsinogen. Xét nghiệm nồng độ pepsinogen huyết thanh và tỷ lệ pepsinogen I/II là một giải pháp sàng lọc không xâm lấn được sử dụng để đánh giá nguy cơ và phát hiện sớm ung thư dạ dày ở bệnh nhân có nguy cơ.

1. Cấu trúc, nguồn gốc và cơ chế bệnh sinh

Pepsinogen (PG) là tiền enzyme (proenzyme) của pepsin – một enzyme thủy phân protein – được bài tiết bởi các tế bào niêm mạc của dạ dày. Pepsinogen là một protein gồm 375 gốc acid amin, có khối lượng phân tử 42 kDa. Pepsinogen được tồn tại dưới hai dạng: pepsinogen I (PG I) và pepsinogen II (PG II). Pepsinogen I được tổng hợp bởi các tế bào chính của niêm mạc ở vùng đáy dạ dày, trong khi

 PG II được tổng hợp bởi các tế bào niêm mạc của tất cả các vùng tâm vị, vùng đáy, vùng  hang vị và của hành tá tràng. Pepsinogen không chỉ được tiết vào trong lòng dạ dày, được thủy phân thành pepsin nhờ tác dụng hoạt hóa của HCL của dạ dày để thủy phân protein thức ăn, mà một phần nhỏ còn được bài tiết vào máu. Mức độ của hai loại pepsinogen I và II huyết thanh phản ánh tình trạng hình thái và chức năng của các phần khác nhau của niêm mạc dạ dày-hành tá tràng. Khi hoạt động của niêm mạc vùng đáy dạ dày bị giảm, mức độ pepsinogen I huyết thanh giảm, trái lại mức độ PGII huyết thanh không thay đổi. Kết quả là sự giảm dần của tỷ số PGI/PGII liên quan chặt chẽ với sự tiến triển tăng dần từ niêm mạc vùng đáy bình thường thành viêm teo dạ dày, lúc này số lượng tế bào chính giảm đi.

2. Tiến triển của ung thư dạ dày

Trong bệnh ung thư dạ dày, người ta đã xác định được quá trình tổn thương về tế bào bệnh học diễn biến theo thứ tự sau: viêm dạ dày mạn (chronic gastritis), viêm teo dạ dày mạn (atrophic chronic gastritis), dị sản (metaplasia) và loạn sản (dysplasia).

Đối với ung thư dạ dày, khối u thường phát triển ở niêm mạc dạ dày do tác động của viêm teo dạ dày mạn tính. Vì vậy, việc định lượng các pepsinogen huyết thanh có thể được xem như một “sinh thiết huyết thanh”, cho phép phát hiện sớm các bệnh nhân ung thư dạ dày. Nhiều công trình nghiên cứu trên thế giới, trong một thời gian dài với nhiều nghìn bệnh nhân ung thư dạ dày đã cho thấy mức độ pepsinogen I huyết thanh của bệnh nhân ung thư dạ dày giảm một cách có ý nghĩa rõ rệt, trong khi hầu như không có sự thay đổi có ý nghĩa của mức độ pepsinogen II huyết thanh ở bệnh nhân ung thư dạ dày so với ở  người bình thường. Vì vậy, tỷ lệ PGI/II ở bệnh nhân ung thư dạ dày cũng giảm một cách có ý nghĩa so với các giá trị này ở người bình thường. Đối với mức độ nặng của ung thư dạ dày, các giá trị pepsinogen I và tỷ lệ PGI/II giảm nhiều hơn một cách có ý nghĩa ở bệnh nhân ung thư dạ dày giai đoạn tiến triển so với ở bệnh nhân ung thư dạ dày giai đoạn sớm. Do đó, việc sử dụng kết hợp mức độ pepsinogen I huyết thanh và tỷ lệ PGI/II có thể giúp chẩn đoán sớm ung thư dạ dày.

3. Chỉ định của xét nghiệm

Mặc dù các dấu hiệu của ung thư dạ dày rất mơ hồ, dễ nhầm lẫn với các biểu hiện của các bệnh lý dạ dày khác, xét nghiệm pepsinogen nên được chỉ định khi bệnh nhân có các triệu chứng như: mệt mỏi, ăn không ngon, khó tiêu dai dẳng, ợ hơi, cảm thấy no rất nhanh khi ăn, đầy hơi sau khi ăn, đau vùng thượng vị, nôn, đi ngoài phân đen hoặc xuất hiện có máu trong phân, giảm cân, thiếu máu…

4. Giá trị tham chiếu của xét nghiệm

–  Giá trị bình thường của mức độ pepsinogen I huyết thanh ở những người khỏe mạnh bình thường được sử dụng rộng rãi ở nhiều nước trên thế giới là > 70 ng/mL, của pepsinogen II là 7,5 ng/mL và của tỷ lệ PGI/II là > 3. Mức độ pepsinogen I, pepsinogen II và tỷ lệ PGI/II không khác nhau theo tuổi và giới.

–  Mức độ pepsinogen I huyết thanh với giá trị cắt (cut-off) ≤ 70 ng/mL và tỷ lệ PGI/II  ≤ 3 được xem là giá trị dương tính đối với các bệnh tiền ung thư và ung thư dạ dày.

–  Ở bệnh nhân bị viêm teo dạ dày (atrophic gastritis), mức độ pepsinogen I huyết thanh giảm một cách có ý nghĩa trong khi mức độ pepsinogen II huyết thanh hầu như không thay đổi. Trong viêm teo dạ dày nặng (severe), mức độ pepsinogen I huyết thanh có thể giảm xuống dưới 20 ng/mL, tùy thuộc vào mức độ tổn thương niêm mạc do viêm teo. Độ nhạy và độ đặc hiệu của xét nghiệm pepsinogen I huyết thanh trong sàng lọc ung thư trên bệnh nhân viêm teo niêm mạc dạ dày tương ứng là 77,3% và 73,2%.

Tuy nhiên, một khi xét nghiệm pepsinogen I huyết thanh và tỷ lệ PGI/II dương tính, để khẳng định chẩn đoán ung thư dạ dày, điều cần thiết là cần xét nghiệm thêm một số dấu ấn ung thư dạ dày khác như CA 72-4, CA 19-9, CEA, cũng như nội soi dạ dày tìm khối u và sinh thiết các vị trí nghi ngờ ung thư trên khối u để chẩn đoán xác định bằng mô bệnh học.

5. Các biện pháp phòng tránh ung thư dạ dày

–  Chủ động thay đổi thói quen ăn uống và sinh hoạt là một trong những biện pháp giúp phòng ngừa ung thư dạ dày hiệu quả. Cần phải xây dựng một chế độ dinh dưỡng hợp lý, tích cực bổ sung các thực phẩm rau xanh, trái cây chứa nhiều vitamin như cam, chanh, bưởi,… Bổ sung cá, thịt gia cầm tự chế biến thay vì dùng đồ đóng hộp sẵn.

–  Hạn chế ăn mặn bởi lượng muối sẽ gây hại cho niêm mạc dạ dày, đặc biệt không nên ăn quá nhiều các thực phẩm hun khói và đồ muối lên men. Bên cạnh đó hạn chế sử dụng rượu bia và các đồ uống có chứa cồn, nó không những gây hại cho dạ dày mà còn gây ra nhiều bệnh lý nguy hiểm khác.

–  Thức khuya, làm việc quá sức, căng thẳng, stress cũng là một yếu tố ảnh hưởng xấu đến dạ dày của bạn. Do đó cần phải xây dựng một thời gian biểu khoa học, hợp lý, nghỉ ngơi điều độ và ăn uống đúng giờ giấc sinh hoạt bình thường.

Xét nghiệm Pepsinogen hiện đang được triển khai tại khoa Hóa sinh – Trung tâm Xét nghiệm, Bệnh viện Hữu Nghị đa khoa Nghệ An, giúp cho chẩn đoán chính xác và theo dõi điều trị cho bệnh nhân.

👉👉Để đặt lịch khám và tìm hiểu thông tin, xin vui lòng liên hệ
🏥 Bệnh viện Hữu nghị Đa khoa Nghệ An.
🏆 Chất lượng hàng đầu – Phát triển chuyên sâu – Nâng tầm cao mới.
🛤 Đại chỉ: Đại lộ Lê nin, Km5, Nghi Phú, Nghệ An.
☎️Số điện thoại đặt lịch khám: 1900.8082 hoặc 0886.234.222
⌚️Thời gian đặt hẹn: 7h – 16h thứ 2 đến thứ 6
🖥Website: https://bvnghean.vn.