1. Giới thiệu

Cây Mã tiền tử (tên khoa học: Strychnos nux-vomica) là một loại cây có nguồn gốc từ Ấn Độ và các nước Đông Nam Á. Hạt của cây – thường gọi là hạt mã tiền – được sử dụng trong một số bài thuốc dân gian và y học cổ truyền để giảm đau, trị thấp khớp, co cứng cơ. Tuy nhiên, hạt mã tiền chứa độc chất cực mạnh, nếu dùng sai cách hoặc không qua chế biến, có thể gây ngộ độc cấp tính và tử vong nhanh chóng

2. Thành phần độc chất và nguyên nhân gây ngộ độc

Trong hạt mã tiền có hai alkaloid độc thần kinh:

– Strychnine: chiếm 0,5–1,5%, là chất độc chính.

– Brucine: độc tính yếu hơn nhưng tác động tương tự. Ngộ độc thường xảy ra khi: • Ăn hoặc uống thuốc có chứa hạt mã tiền sống hoặc chế biến không đúng cách.

– Uống quá liều các bài thuốc dân gian, thuốc rượu có pha mã tiền.

– Trẻ em vô tình nuốt phải hạt mã tiền.

3. Cơ chế gây độc của Strychnine

Bình thường, trong tủy sống và hệ thần kinh trung ương, có sự cân bằng giữa kích thích và ức chế. Chất dẫn truyền thần kinh glycine giúp ức chế hoạt động quá mức của neuron, giữ cho cơ thể không bị co cứng cơ. Khi strychnine xâm nhập:

– Nó chặn các thụ thể glycine ở tủy sống.

– Làm mất tác dụng ức chế thần kinh, khiến neuron vận động bị kích thích liên tục. • Gây ra co cứng cơ toàn thân, co giật dữ dội, nhất là khi có ánh sáng, tiếng động hoặc va chạm.

– Các cơ hô hấp và thanh quản bị co cứng → gây ngạt thở, tử vong nhanh chóng. Chỉ cần 2–3 hạt mã tiền sống (30–100 mg strychnine) đã đủ gây tử vong cho người lớn.

4. Triệu chứng ngộ độc

Xuất hiện sau 15–60 phút sau khi nuốt hạt hoặc uống thuốc có mã tiền:

– Co cứng cơ toàn thân, lưng ưỡn cong, mặt tím tái, khó thở.

– Cơn co giật dữ dội, lặp lại nhiều lần, đặc biệt khi có kích thích nhẹ. • Bệnh nhân vẫn tỉnh táo trong cơn co giật → rất đau đớn, sợ hãi.

– Sau nhiều cơn, người bệnh kiệt sức, ngạt thở, tử vong nếu không cấp cứu kịp thời.

– Ngoài ra: mồ hôi nhiều, mạch nhanh, tăng huyết áp, thân nhiệt tăng cao.

5. Xử trí ban đầu khi gặp người nghi ngộ độc

Khi nghi ngờ ai đó ăn hoặc uống thuốc có chứa mã tiền, cần xử trí ngay và đưa đi cấp cứu:

Tại hiện trường:

– Giữ nạn nhân nằm yên, ở nơi yên tĩnh, tránh tiếng động và ánh sáng mạnh (vì dễ gây co giật).

– Không cố gây nôn hoặc cho uống thuốc nếu bệnh nhân đang co giật.

– Nếu người bệnh còn tỉnh táo, có thể cho uống than hoạt tính (1g/kg) để giảm hấp thu độc chất.

– Gọi cấp cứu hoặc đưa ngay đến cơ sở y tế gần nhất.

Tại cơ sở y tế:

– Đảm bảo đường thở – hô hấp – tuần hoàn.

– Dùng thuốc chống co giật: Diazepam, Midazolam hoặc Phenobarbital.

– Nếu co giật nặng, có thể phải dùng thuốc giãn cơ (như vecuronium) và thở máy hỗ trợ.

– Không có thuốc giải độc đặc hiệu cho strychnine, nên điều trị chủ yếu là hỗ trợ và kiểm soát triệu chứng.

6. Phòng ngừa ngộ độc

– Tuyệt đối không dùng hạt mã tiền tươi hoặc chưa qua chế biến đúng quy trình.

– Không tự ý dùng các bài thuốc dân gian, rượu thuốc có mã tiền.

– Chỉ sử dụng “mã tiền chế” (đã giảm độc tính) theo hướng dẫn của thầy thuốc y học cổ truyền.

– Bảo quản thuốc có chứa mã tiền xa tầm tay trẻ em.

– Tuyên truyền trong cộng đồng để người dân biết độc tính của loại cây này.

Mã tiền tử – thuốc quý nhưng cực độc! Dùng đúng cách có thể chữa bệnh, nhưng dùng sai cách có thể mất mạng. Khi nghi ngờ ngộ độc, đưa nạn nhân đến cơ sở y tế ngay – từng phút có thể cứu sống một mạng người.