Trần Anh Đào – Khoa Vi sinh

            Trong những ngày gần đây, Bộ Y tế, bệnh viện Nhi Trung ương, Sở Y tế Đắc Lắc,.. đã có những cảnh báo cho người dân về vi khuẩn Burkholderia pseudomallei, được mệnh danh là vi khuẩn ăn thịt người, gây bệnh Melioidosis hay còn gọi là bệnh Whitmore. Trực khuẩn được tìm thấy trong môi trường đất và nước. Đây là một vấn đề y tế quan trọng tại các khu vực lưu hành bệnh, đặc biệt là Việt Nam và miền Bắc Australia. Bệnh tồn tại ở thể cấp tính và mãn tính với các triệu chứng đau lưng, đau trong xương, khớp, ho nặng, nhiễm trùng da, hạch ở phổi và viêm phổi.

1. Giới thiệu vi khuẩn Burkholderia pseudomallei
2. pseudomallei là trực khuẩn Gram âm, có khả năng di động nhờ vào sợi actin, sống trong đất và mặt nước ở các quốc gia nóng và ẩm, đặc biệt là khu vực Đông Nam Á và Bắc Australia. Chúng được Trung tâm kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC) liệt vào tác nhân tiềm năng gây khủng bố sinh học bời vì là nguyên nhân gây ra bệnh melioidosis – bệnh truyền nhiễm gây nhiễm trùng máu rất nguy hiểm ở người.

Vi khuẩn có phản ứng dương tính với oxidase và sinh trưởng trong điều kiện hiếu khí. Tuy nhiên, khi có mặt nitrat hoặc acginine, vi khuẩn có thể sống trong điều kiện kỵ khí. Khuẩn lạc có một mùi hương đất ải (ngọt) đặc trưng.

2. Con đường lây nhiễm

Vi khuẩn Burkholderia pseudomallei sống chủ yếu trong đất và nước, cho nên những người tiếp xúc thường xuyên với hai nguồn này có nguy cơ nhiễm bệnh cao. Vi khuẩn có thể xâm nhập vào cơ thể thông qua con đường tiếp xúc và hô hấp. Quan sát cho thấy rằng, người lao động nông nghiệp đặc biệt là người nông dân những người thường xuyên tiếp xúc với đất và nước trong thời gian dài, nếu có vết thương trên da nhưng không được các thiết bị bảo vệ, có thể tiếp xúc vùng da bị tổn thương với nguồn đất nước ô nhiễm thì nguy cơ nhiễm bệnh tương đối cao.

3. Biểu hiện lâm sàng thường gặp khi nhiễm Burkholderia pseudomallei

• Viêm phổi là thể bệnh hay gặp nhất, có biểu hiện lâm sàng giống với các viêm phổi mắc phải trong cộng đồng do các căn nguyên khác. Bệnh nhân có sốt cao, sốt rét run, ho đờm mủ. Tổn thương có thể tiến triển thành viêm phổi hoại tử dẫn đến suy hô hấp, sốc nhiễm khuẩn.
• Nhiễm khuẩn huyết cũng là thể bệnh hay gặp, có thể không xác định được đường vào, dễ diễn biến thành sốc nhiễm khuẩn, suy đa phủ tạng gây tử vong.
• Áp xe hoặc viêm mủ tuyến mang tai.
• Một số triệu chứng khác:
• Viêm phổi là thể bệnh hay gặp nhất, có biểu hiện lâm sàng giống với các viêm phổi mắc phải trong cộng đồng do các căn nguyên khác. Bệnh nhân có sốt cao, sốt rét run, ho đờm mủ. Tổn thương có thể tiến triển thành viêm phổi hoại tử dẫn đến suy hô hấp, sốc nhiễm khuẩn.
• Nhiễm khuẩn huyết cũng là thể bệnh hay gặp, có thể không xác định được đường vào, dễ diễn biến thành sốc nhiễm khuẩn, suy đa phủ tạng gây tử vong.
• Áp xe hoặc viêm mủ tuyến mang tai.

4. Phòng bệnh (Khuyến cáo của Bộ Y tế)

* Đảm bảo vệ sinh cá nhân, thường xuyên rửa tay với xà phòng và nước sạch, đặc biệt là trước và sau khi chế biến thức ăn, sau khi đi vệ sinh, sau khi đi làm ruộng, trước khi ăn.

* Thực hiện ăn chín, uống nước đun sôi để nguội, đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm; không giết mổ, ăn thịt động vật, gia súc, gia cầm bị ốm chết.

* Hạn chế tiếp xúc trực tiếp với đất, nước bẩn, đặc biệt tại những nơi bị ô nhiễm nặng. Không tắm gội, bơi, ngụp lặn ở các ao, hồ, sông tại/ gần nơi bị ô nhiễm.

* Sử dụng đồ bảo hộ lao động (giày, ủng, găng tay…) đối với những người thường xuyên làm việc ngoài trời, tiếp xúc với đất và nước bẩn.

* Khi có vết thương hở, vết loét hoặc vết bỏng cần tránh tiếp xúc với đất hoặc nước có khả năng bị ô nhiễm. Nếu bắt buộc phải tiếp xúc thì sử dụng băng chống thấm và cần được rửa sạch đảm bảo vệ sinh.

* Những người có bệnh nền như tiểu đường, bệnh gan, thận, phổi mạn tính, suy giảm miễm dịch … cần được chăm sóc, bảo vệ các tổn thương để ngăn ngừa nhiễm khuẩn.

* Khi nghi ngờ nhiễm bệnh cần đến cơ sở y tế để được tư vấn, khám phát hiện và điều trị kịp thời.

5. Điều trị

• Liệu pháp kháng kháng được sử dụng để điều trị vi khuẩn Burkholderia pseudomallei.
• Quá trình điều trị gồm 2 pha: Pha điều trị chuyên sâu thông qua tiêm tĩnh mạch dùng để điều trị các bệnh nhân cấp tính, và tiếp theo là pha duy trì.
• Điều trị phải do bác sỹ điều trị, căn cứ vào từng bệnh nhân để đưa ra phác đồ điều trị phù hợp và hiệu quả.

6. Xét nghiệm vi khuẩn Burkholderia pseudomallei

Việc chẩn đoán Whitmore được thực hiện dựa trên các xét nghiệm vi sinh học trong máu, nước tiểu, đờm hoặc tại phần da bị tổn thương:

• Xét nghiệm máu: hữu ích để phát hiện sớm các trường hợp cấp tính của bệnh, tuy nhiên khi kết quả âm tính thì vẫn chưa thể hoàn toàn loại trừ khả năng mắc Whitmore. Tuy nhiên, xét nghiệm này không phổ biến.
• Các xét nghiệm thường dùng khác là: xét nghiệm kết dính hồng cầu gián tiếp (indirect hemagglutination – IHA), xét nghiệm cố định bổ thể (complement fixation – CF) và xét nghiệm phản ứng chuỗi polymerase (Polymerase chain reaction – PCR), các xét nghiệm này có độ nhạy tốt, tuy nhiên rất ít đơn vị triển khai những xét nghiệm này.
• Xét nghiệm nuôi cấy vi khuẩn: Kết quả nuôi cấy dương tính là tiêu chuẩn vàng để chẩn đoán bệnh do vi khuẩn Burkholderia pseudomallei. Kết quả nuôi cấy và kháng sinh đồ là cơ sở để bác sỹ sử dụng kháng sinh phù hợp trong điều trị do vi khuẩn này.
• Khoa VI SINH bệnh viện Hữu nghị Đa khoa Nghệ An có đội ngũ nhân viên trình độ cao, trang thiết bị hiện đại, hoàn toàn đủ khả năng xét nghiệm vi khuẩn Burkholderia pseudomallei từ các bệnh phẩm nuôi cấy.
• Các bác sỹ, khách hàng cần tư vấn về xét nghiệm Burkholderia pseudomallei có thể liên hệ Khoa Vi sinh để được tư vấn, hỗ trợ.