I. Co cứng là gì

Co cứng cơ là di chứng thường gặp ở bệnh nhân sau tổn thương thần kinh trung ương như: đột quỵ não, chấn thương sọ não, chấn thương tủy sống, bại não, xơ cứng rải rác…, biểu hiện bằng tăng trương lực quá mức các cơ ở chi trên và chi dưới.

Hiện tượng co cứng cơ kết hợp với đau, liệt cơ và là nguyên nhân gây co rút, biến dạng, làm giảm hoặc mất chức năng của chi thể, ảnh hưởng nghiêm trọng đến quá trình chăm sóc sinh hoạt hàng ngày và khả năng hồi phục của người bệnh.

Điều trị co cứng cơ bằng Botulinum toxin A (Dysport, Botox) được chứng minh là thủ thuật an toàn và hiệu quả cao, giúp cho các cơ bắp “mềm lại”, đỡ co cứng, tạo điều kiện cho người bệnh sinh hoạt và luyện tập phục hồi chức năng được dễ dàng hơn.

II. Triệu chứng – Biến chứng của co cứng

Đối với một số trường hợp co cứng cơ sau đột quỵ (tai biến mạch máu não), bệnh nhân có biểu hiện như liệt co cứng nửa người, với các tư thế chi trên là khép cánh tay, gấp – sấp cẳng tay, gấp cổ tay, gấp các ngón tay. Ở chi dưới biểu hiện bàn chân ngựa (gót xoay vào trong) và duỗi gối.

Co cứng ảnh hưởng đến tư thế bệnh nhân trên giường hoặc xe lăn, khó khăn khi vận động đi lại, tập luyện, giảm khả năng tự chăm sóc, vệ sinh cơ thể, ảnh hưởng đến hô hấp, giấc ngủ, sinh hoạt tình dục và tăng gánh nặng chăm sóc cho gia đình người bệnh.

Co cứng nặng có thể dẫn đến các biến chứng như: loét da, đau, co rút sớm, biến chứng khớp (ví dụ bán trật khớp háng do co cứng các cơ khép).

Vì vậy, trong phục hồi chức năng giai đoạn liệt cứng, giải quyết tình trạng co cứng là bước quan trọng không thể thiếu trước khi tập luyện phục hồi vận động cho người bệnh.

III. Tiêm Botulinum toxin A trong điều trị co cứng

1. Mục đích

• Cải thiện chức năng
• Cải thiện sự cân đối và thăng bằng của dáng đi
• Gia tăng sự thoải mái ( với việc giảm đau)
• Dự phòng/ điều trị các biến chứng cơ xương khớp
• Chăm sóc dễ dàng hơn
• Thẩm mỹ

2. Cơ chế

Botulinum toxin A làm giảm tình trạng co thắt bất thường của cơ co cứng trong một thời gian khá dài do làm ức chế dẫn truyền thần kinh một cách có chọn lọc.

3. Chỉ định
   • Co cứng nặng gây ảnh hưởng chức năng:
   • Ảnh hưởng để tư thế đặt bệnh nhân trên giường hoặc xe lăn
   • Ảnh hưởng đến vận động
   • Ảnh hưởng đến thực hiện các hoạt động chăm sóc sinh hoạt hàng ngày
   • Ảnh hưởng đến vệ sinh bản thân( ví dụ co cứng các cơ khép hàng làm ảnh hưởng đến việc đặt thông tiểu, co cứng các cơ gấp bàn ngón tay gây khó khăn cho việc mở lòng bàn tay để lau rửa, cắt móng tay…) 
   • Co cứng nặng dẫn đến các biến chứng:
   • Các biến chứng hay gặp như loét da, đau, biến chứng khớp…

1. Tiêm Botulinum toxin A dưới hướng dẫn của siêu âm

Trong tiêm Botulinum toxin A, vị trí kim chính xác là vô cùng quan trọng để đạt hiệu quả tối ưu, tránh các tác dụng phụ và đánh giá thất bại điều trị. Có một số kỹ thuật giúp định khu cơ đích và kiểm soát vị trí kim tiêm: dựa vào mốc giải phẫu và sờ cơ, điện cơ, kích thích điện, siêu âm. So với các phương pháp khác, kỹ thuật tiêm Botulinum toxin A dưới hướng dẫn siêu âm có nhiều thuận lợi rõ ràng:

• Quan sát hình ảnh thật của quá trình tiêm, tiêm chính xác hơn so với chỉ dựa vào giải phẫu.
• Dễ ứng dụng sau một thời gian huấn luyện
• Dễ tiếp cận, chi phí hợp lý
• Dễ chịu, ít gây đau hơn so với các phương pháp khác

Hiện tại Khoa Thần Kinh – Bệnh viện Hữu nghị đa khoa Nghệ An đã và đang triển khai tiêm Botulinum toxin A (được bảo hiểm y tế chi trả) cho nhiều bệnh nhân co cứng cơ sau đột quỵ não cũng như nhiều chứng bệnh rối loạn vận động khác, đồng thời ứng dụng siêu âm hướng dẫn quá trình tiêm giúp nâng cao hiệu quả điều trị, cái thiện đáng kể chất lượng cuộc sống cho bệnh nhân.

(Một số hình ảnh quá trình tiêm Botulinum toxin A điều trị co cứng cơ sau đột quỵ não thực hiện tại khoa Thần kinh – Bệnh viện Hữu nghị đa khoa Nghệ An)

Góp ý:

Bôi vàng: lỗi chính tả

Bôi xanh: dấu mục đầu dòng chưa phù hợp

Hình minh họa tiêm Botulinum toxin A ở khoa Thần kinh nên để ở trước đoạn in đậm cuối cùng.