Ở bệnh nhân đái tháo đường (ĐTĐ), bên cạnh sử dụng thuốc uống thì chế độ dinh dưỡng có vai trò cực kỳ quan trọng, góp phần điều chỉnh tốt chỉ số đường huyết của cơ thể. Chế độ ăn bệnh nhân tiểu đường được coi là một phần không thể thiếu trong “đơn thuốc” của người bệnh. 

1. Nguyên tắc xây dựng chế độ ăn bệnh nhân tiểu đường

Người bệnh tiểu đường thường có chỉ số đường huyết tăng cao hơn so với bình thường. Nếu tình trạng đường huyết luôn kéo dài sẽ dẫn tới một số bệnh lý nguy hiểm. Chính vì vậy, để giữ cho lượng đường trong máu luôn ở ngưỡng an toàn, người bệnh cần tuân thủ một số nguyên tắc như:

– Chia khẩu phần ăn thành nhiều bữa nhỏ để tránh tình trạng thay đổi đường huyết đột ngột, đặc biệt là với bệnh nhân có sử dụng thuốc hạ đường huyết.

– Cung cấp đủ dưỡng chất theo lứa tuổi, tình trạng bệnh có tác dụng hiệu quả trong quá trình điều trị.

– Ăn đúng giờ, điều độ, tránh để quá đói, quá no: góp phần kiểm soát đường huyết tốt, không xảy ra tình trạng tăng đường huyết sau khi ăn no và hạ đường huyết khi quá đói.

– Không làm tăng các yếu tố nguy cơ: nếu tình trạng đường huyết luôn kéo dài sẽ gây ra tổn thương một số cơ quan trung ương như thần kinh, thận, gan, tim… và có thể dẫn tới trụy tim mạch và đột quỵ.

– Không thay đổi cơ cấu và khối lượng các bữa quá nhanh và quá nhiều: thay đổi quá nhanh và quá nhiều sẽ khiến cơ thể người bệnh không dễ thích nghi, gây sốc và tăng lượng đường huyết đột ngột.

– Duy trì cân nặng: Người bệnh tiểu đường nên duy trì cân nặng của cơ thể, nếu bị béo phì có thể áp dụng giảm cân bằng cách vận động và ăn kiêng theo sự hướng dẫn của bác sĩ. Tránh tăng và giảm cân đột ngột dễ dẫn đến biến chứng. Việc quan tâm đến chế độ ăn bệnh nhân tiểu đường giúp đỡ người bệnh có một cơ vể vừa phải, mang lại cho người bệnh một sức khỏe tốt hơn.

– Vận động sau khi ăn, tập thể dục: Vận động sau khi ăn có tác dụng ngăn chặn sự gia tăng nhanh chóng lượng đường trong máu và giảm đường huyết. Ngoài ra, tập thể dục thường xuyên giúp biến đổi lượng glucose trong máu thành năng lượng cho cơ thể, rất tốt cho bệnh nhân tiểu đường.

– Tập thể dục thường xuyên giúp biến đổi lượng đường trong máu thành năng lượng hoạt động.

2. Chế độ ăn cho bệnh nhân tiểu đường

Chế độ ăn hợp lý sẽ giúp người bệnh ổn định mức đường huyết và giảm được liều lượng thuốc đang sử dụng, có khả năng ngăn chặn các biến chứng tiểu đường gây ra và kéo dài tuổi thọ. Dưới đây, chúng tôi sẽ chia sẻ tới bạn các nhóm thực phẩm cần ăn hay hạn chế trong chế độ ăn bệnh nhân tiểu đường.

2.1. Chất bột đường (glucid)

Chất bột đường (glucid) thường có chứa carbohydrate, được tế bào phân hủy và tạo thành năng lượng để sử dụng. Tuy nhiên, một số thực phẩm chứa glucid có thể làm tăng lượng đường trong máu một cách nhanh chóng và làm bạn khó kiểm soát hơn. Chính vì vậy, người bệnh tiểu đường cần phải hạn chế sử dụng để kiểm soát tốt lượng đường huyết và đạt hiệu quả trong quá trình điều trị.

Glucid cung cấp tới 50 – 60% tổng năng lượng mà cơ thể cần. Người bệnh nên sử dụng các thực phẩm có chứa glucid phức hợp như bột gạo, khoai củ.. và hạn chế sử dụng các thực phẩm có chứa glucid đơn hệ và có chứa lượng đường cao như bánh, kẹo, mứt, nước ngọt…

 

            Chất bột đường (glucid) cung cấp tới 50 – 60% năng lượng cho người bệnh tiểu đường.

Người bệnh tiểu đường cần lưu ý tới chỉ số đường huyết (CSĐH) của thực phẩm để lựa chọn và sử dụng một cách hiệu quả. CSĐH của thực phẩm sẽ phản ánh sự ảnh hưởng của thực phẩm chứa tinh bột đến lượng đường huyết của cơ thể.

Chất bột đường khi có trong chế độ ăn bệnh nhân tiểu đường sẽ giúp người bệnh cải thiện chỉ số đường huyết của người bệnh, mang lại cho bệnh nhân một sức khỏe tốt hơn.

Người bệnh tiểu đường nên lựa chọn các thực phẩm có CSĐH thấp. Nếu thực phẩm có CSĐH cao thì nên kết hợp cùng các thực phẩm có CSĐH thấp để sử dụng. Chẳng hạn như: gạo có CSĐH cao, người bệnh nên ăn kèm với rau xanh để trung hòa đi CSĐH của gạo.

Bảng phân loại CSĐH của thực phẩm theo quốc tế
CSĐH rất thấp	CSĐH thấp	CSĐH trung bình	CSĐH cao
<40%	40 – 55%	56 – 69%	>= 70%

2.2. Chất đạm (protein)

Theo Viện dinh dưỡng, ở người lớn cần cung cấp đủ 0,8g protein/kg trọng lượng cơ thể mỗi ngày. Với người bệnh tiểu đường, lượng đạm trong khẩu phần ăn cần đạt là 15 – 20% năng lượng khẩu phần cao hơn người bình thường (12 – 14% năng lượng).

 

Protein cung cấp 15 – 20% năng lượng cho người bệnh tiểu đường

Trong mỗi khẩu phần ăn, bệnh nhân nên phối hợp giữa protein động vật có CSĐH cao như thịt, cá, trứng, sữa và protein thực vật có CSĐH thấp như lạc, đậu, đỗ, vừng… vừa có tác dụng trung hòa CSĐH vừa tiết kiệm chi phí.

2.3. Chất béo (lipid)

Trong chế độ ăn dinh dưỡng của người bệnh tiểu đường cũng cần bổ sung chất béo để cung cấp năng lượng. Tuy nhiên, người bệnh cần hạn chế sử dụng các chất béo bão hòa từ động vật vì chúng có thể làm tăng cholesterol máu, gây vữa xơ động mạch và các bệnh lý về tim mạch. Nên sử dụng chất béo không bão hòa từ thực vật, các loại hạt như dầu oliu, dầu hướng dương, dầu đậu nành…

      Người bệnh tiểu đường nên sử dụng chất béo chưa bão hòa từ thực vật

Tỷ lệ năng lượng do chất béo cần cung cấp cho người bệnh đạt khoảng 25% năng lượng khẩu phần ăn và không nên vượt quá 30%. Kiểm soát tốt lượng chất béo sẽ giúp người bệnh ổn định đường huyết và ngăn ngừa các biến chứng bệnh tiểu đường.

2.4. Chất xơ

Chất xơ rất quan trọng với người bệnh tiểu đường. Khi ăn các thực phẩm có nhiều chất xơ, ruột sẽ mất nhiều thời gian để tiêu hóa thức ăn hơn và làm chậm quá trình tăng glucose máu. Bên cạnh đó, bản thân chất xơ cũng không làm tăng lượng đường trong máu, và tạo cho bạn cảm giác no nhanh hơn, do đó, có thể giảm khẩu phần ăn và giảm cân.

 

Người bệnh tiểu đường nên bổ sung nhiều chất xơ trong khẩu phần ăn

Trong chế độ ăn bệnh nhân tiểu đường thì chất xơ là một trong những dưỡng chất không thể thiếu đối với bất kỳ bệnh nhân tiểu đường nào. Theo đó, tiêu chuẩn về lượng chất xơ cho người bệnh tiểu đường mà Hiệp hội Đái tháo đường Mỹ (ADA) đưa ra là khoảng 20 – 50g/ngày (trong 100g rau chứa khoảng 3g chất xơ). Các thực phẩm chứa nhiều chất xơ mà người bệnh nên ăn bao gồm gạo nếp cẩm, yến mạch, khoai môn và các loại rau xanh.

2.5. Muối

Nội mạc mạch máu của bệnh nhân tiểu đường nhạy cảm hơn nhiều so với người bình thường. Do đó, việc tiêu thụ nhiều muối dễ dẫn tới tình trạng kháng insulin khiến insulin hoạt động không hiệu quả, gây béo phì và tăng huyết áp. Một nghiên cứu của Viện y học Karolinska ở Thụy Điển đã chỉ ra rằng ăn quá nhiều muối sẽ làm tăng nguy cơ mắc bệnh tiểu đường type 2.

  Tiêu thụ nhiều muối có thể dẫn tới tình trạng kháng insulin, không tốt cho bệnh nhân tiểu đường

Chính vì vậy, người bệnh tiểu đường nên hạn chế sử dụng muối và không tiêu thụ quá 2000mg muối/ngày.

2.6. Trái cây

Trái cây chứa nhiều vitamin và khoáng chất thiết yếu, tốt cho người bệnh tiểu đường. Hàm lượng đường fructose trong trái cây có tác dụng làm chậm sự tăng đường huyết trong máu. Người bệnh tiểu đường nên ăn các loại trái cây có GI thấp và có màu đậm như việt quất, bưởi, dâu tây, nho đen bởi chúng thường chứa nhiều vitamin và chất xơ tốt cho tim mạch.

        Trái cây chứa nhiều vitamin, khoáng chất thiết yếu tốt cho bệnh nhân tiểu đường

Lưu ý, nên sử dụng các trái cây tươi và hạn chế sử dụng nước ép quả vì nước ép sau khi ép sẽ bị mất đi lượng chất xơ có trong trái cây và làm tăng lượng đường huyết của người bệnh. Cho nên khi sử dụng chế độ ăn bệnh nhân tiểu đường trong bữa ăn không nên sử dụng nước ép

2.7. Sữa và chế phẩm từ sữa

Sữa và các chế phẩm từ sữa như sữa chua, sữa công thức, phô mai… chứa rất nhiều canxi và protein, tốt cho xương và cơ của bạn. Một hộp sữa chua không đường trước bữa ăn sẽ làm giảm sự hấp thu chất bột đường và giảm sự tăng đường huyết sau ăn. Người bệnh tiểu đường nên lựa chọn sản phẩm sữa ít béo và không đường, điều này sẽ tốt cho việc kiểm soát đường huyết và quá trình điều trị bệnh.

 

  Sữa và các chế phẩm từ sữa có chứa nhiều chất dinh dưỡng thiết yếu cho cơ thể

Ngoài sữa và các chế phẩm từ sữa, để tránh bị thiếu chất do kiêng khem quá mức, người bệnh tiểu đường cần bổ sung sữa công thức chuyên biệt giúp cung cấp đầy đủ dinh dưỡng mà không lo tăng đường huyết.

3. Phân chia năng lượng theo bữa ăn cho người tiểu đường

Người bệnh nên chia nhỏ bữa ăn trong ngày dựa trên tổng số năng lượng của cả ngày và giảm số lượng trong mỗi khẩu phần ăn. Tránh ăn quá nhiều gây tăng đường huyết đột ngột và hạ đường huyết khi đói. Đặc biệt là đối với bệnh nhân đang điều trị bằng insulin có thể bị hạ đường huyết trong đêm, cần ăn thêm bữa nhẹ trước khi đi ngủ.

NGUYÊN TẮC DINH DƯỠNG

– Đủ năng lượng:

• Nằm điều trị tại giường và hoạt động nhẹ: 30Kcal/kg cân nặng lý tưởng/ngày.
• Hoạt động nặng: 35 Kcal/kg cân nặng lý tưởng/ngày.

– Giảm nhóm đường: 55 – 65% tổng năng lượng.

– Chất đạm: 15 – 20% tổng năng lượng.

– Chất béo: 20 – 25% tổng năng lượng (chủ yếu nguồn chất béo từ thực vật).

– Đủ vitamin và muối khoáng.

– Chia thành nhiều bữa nhỏ 4 – 6 bữa/ngày, tránh ăn quá no hoặc quá đói.

– Tăng cường chất xơ: 20g/1000Kcal.

– Chọn thực phẩm có chỉ số đường máu thấp.

LỜI KHUYÊN DINH DƯỠNG

1. Lựa chọn thực phẩm

1.1. Thực phẩm NÊN dùng:

– Các loại gạo, mỳ, ngô, khoai, sắn, bún, phở, bánh đúc… (nên chọn các loại gạo lứt, bánh mỳ đen hoặc ngũ cốc xay xát dối thay cho gạo trắng, bún, phở, bánh đúc…) Các thực phẩm giàu đạm nguồn gốc động vật ít béo, giàu sắt và calci như thịt nạc, cá nạc, tôm, cá nhỏ cả xương, cua…

– Đậu tương và các sản phẩm chế biến từ đậu tương (đậu phụ, đậu nành…).

– Các loại dầu thực vật có các acid béo không no cần thiết cho cơ thể như: dầu hạt cải, dầu mè, dầu oliu, dầu hướng dương, dầu đậu nành…

– Ăn đa dạng các loại rau (đặc biệt các loại rau có tính nhuận tràng như: rau khoai lang, rau mồng tơi, rau đay…). Các loại quả có hàm lượng đường ít, trung bình: roi, thanh long, bưởi, ổi, cam, đu đủ chín…

– Các loại sữa có chỉ số đường máu thấp như: glucena, gluvita, nutrien diabetes.

1.2. Thực phẩm HẠN CHẾ dùng:

– Miến dong, bánh mỳ trắng, khoai nướng.

– Các loại bột được tinh chế: bột sắn dây, bột dong…

– Phủ tạng động vật: tim, gan, cật…

– Mỡ động vật, bơ.

Các loại quả có hàm lượng đường cao: táo, nhãn, na, vải, mít, chuối, hồng xiêm, chôm chôm…

1.3. Thực phẩm KHÔNG NÊN dùng:

– Các loại bánh kẹo ngọt chứa nhiều đường.

– Các loại quả sấy khô.

– Rượu, bia, nước ngọt có đường…

2. Chế biến món ăn:

– Hạn chế các món rán, các loại mỡ động vật.

– Thịt gà ăn nên bỏ da.

– Dùng dầu thực vật ở nhiệt độ dưới 1000C. Các loại khoai củ: không chế biến dưới dạng nướng vì có chỉ số đường máu cao.

– Hạn chế sử dụng các loại nước quả ép, xay sinh tố, nên ăn cả miếng để có chất xơ.

3. Chú ý:

– Không nên ăn các loại thực phẩm có chỉ số đường máu cao đơn độc, nên ăn phối hợp các loại thực phẩm có chỉ số đường máu cao với các thực phẩm có chỉ số đường máu thấp.

– Nên ăn ít nhất 6 bữa/ngày và ăn một ít rau trước.

THỰC ĐƠN MẪU

Năng lượng: 1600 Kcal

Áp dụng cho bệnh nhân nặng 55kg: lao động nhẹ

THỰC PHẨM CHO MỘT NGÀY

 Gạo tẻ: 180g; Bánh phở: 160g; Thịt + cá: 200- 250gr; Đậu phụ: 65gr; Sữa không đường: 250ml = 110ml sữa có đường = 3 muỗng sữa tiểu đường; Rau xanh: 500g – 600gr; Quả chín: 150g – 200gr; Dầu ăn: 22ml(4-5 thìa 5ml); Muối: 5gr/ngày

Hy vọng thông tin mà chúng tôi chia sẻ trong bài viết chế độ ăn bệnh nhân tiểu đường sẽ giúp người bệnh hiểu rõ hơn về các nguyên tắc dinh dưỡng và cách phân chia năng lượng trong ngày, giúp kiểm soát tốt lượng đường huyết và quá trình điều trị dễ dàng hơn.

👉👉Để đặt lịch khám và tìm hiểu thông tin, xin vui lòng liên hệ
🏥 Bệnh viện Hữu nghị Đa khoa Nghệ An.
🏆 Chất lượng hàng đầu – Phát triển chuyên sâu – Nâng tầm cao mới.
🏥Giấy phép hoạt động số 0188/SYT-GPHĐ
🛤 Địa chỉ: Đại lộ Lê nin, Km5, phường Vinh Phú, Nghệ An.
☎️Số điện thoại đặt lịch khám: 1900.8082 hoặc 0886.234.222
⌚️Thời gian đặt hẹn: 7h – 16h thứ 2 đến thứ 6
🖥Website: https://bvnghean.vn.