Gout là viêm khớp do tinh thể urat lắng đọng khi acid uric máu tăng cao kéo dài. Dinh dưỡng không thay thế thuốc ở trường hợp gút rõ, nhưng giảm rõ các thực phẩm như: bia rượu, đồ uống nhiều đường fructose, thịt đỏ/hải sản giàu purin hỗ trợ hạ urat và giảm tái phát cơn cấp; đồng thời kiểm soát cân nặng giúp cải thiện đồng mắc chuyển hoá. Khuyến cáo quốc tế nhấn mạnh: hạn chế rượu/bia, giảm đồ uống có đường, không ăn quá nhiều thịt và hải sản, tăng vận động và kiểm soát cân nặng. 

I. Nguyên tắc dinh dưỡng điều trị bệnh gout

1. Chế độ ăn khi có cơn gout cấp (đang sưng nóng đỏ đau)

– Uống 2 đến 3 lít nước mỗi ngày. Nên sử dụng nước khoáng kiềm.

– Hạn chế uống rượu/ bia hoặc không uống. 

– Tránh các thực phẩm ở danh sách purin cao (nhóm III). Sử dụng vừa phải các thực phẩm ở danh sách purin trung bình (nhóm II). Hàng ngày ưu tiên các thực phẩm ở danh sách thấp purin (nhóm I).

– Chỉ ăn số lượng vừa phải protein. Nguồn protein tốt là đậu phụ và các sản phẩm sữa ít béo, với số lượng nhỏ bơ thực vật và trứng. Nên ăn ít thịt, cá, gia cầm, tổng lượng purin từ thực phẩm mỗi ngày không nên vượt quá 200 mg. (Ví dụ: 1 miếng cá ≈ 60g tương đương với 50-70mg purin) 

– Hạn chế chất béo trong bữa ăn bằng cách chọn thịt nạc, cá, thịt gia cầm bỏ da, sản phẩm sữa thấp béo.

– Không ăn các sản phẩm rán ở nhiệt độ cao và các món tráng miệng có chất béo cao và hạn chế thêm chất béo như bơ, margarin, dầu và các loại trộn salad từ 3-6 thìa cà phê/ ngày.

Bảng 1. HÀM LƯỢNG PURIN TRONG 100G THỨC ĂN

2. Chế độ ăn cho giai đoạn giữa các cơn hoặc gout mạn tính (dự phòng lâu dài)

Mục tiêu: giảm tần suất cơn và hỗ trợ duy trì urat <6mg/dL

– Tiếp tục uống ít nhất 2 lít nước mỗi ngày; hạn chế uống bia/ rượu (đặc biệt bia), hạn chế thịt đỏ, hải sản giàu purin; tránh đồ uống nhiều đường.

– Ưu tiên sữa/ sữa chua ít béo: liên quan giảm nguy cơ gút/ tái phát ( tác động tăng thải urat). Các nghiên cứu gần đây cho thấy sữa ít béo làm tăng thải urat nhờ các peptide chứa casein và lactalbumin, giúp hỗ trợ hạ acid uric máu một cách tự nhiên.

– Giảm cân an toàn nếu thừa cân, kết hợp tăng cường vận động và duy trì chế độ ăn cân đối theo mô hình DASH hoặc Địa Trung Hải, đã được chứng minh giúp cải thiện chuyển hóa và giảm nồng độ acid uric máu.

– Tăng rau, ngũ cốc nguyên hạt, đạm thực vật (đậu/đậu phụ/đậu lăng). Purin từ thực vật không làm tăng nguy cơ gút như thịt/thuỷ sản.  

– Vitamin C, anh đào (cherry), cà phê: có bằng chứng quan sát gợi ý lợi ích, nhưng ACR 2020 không khuyến cáo dùng vitamin C như liệu pháp điều trị, và chứng cứ về cherry/cà phê còn thấp → có thể dùng ở mức vừa phải trong khẩu phần (ưu tiên từ thực phẩm, tránh lạm dụng bổ sung).

3. Tăng acid uric máu không triệu chứng

– Chưa cần thuốc đặc hiệu ở đa số; trọng tâm là điều chỉnh lối sống & ăn uống như trên: hạn chế rượu/đường ngọt, bớt thịt đỏ/hải sản, tăng sữa ít béo, rau và đạm thực vật, kiểm soát cân nặng, uống đủ nước.  

– Theo dõi định kỳ acid uric và bệnh kèm (THA, bệnh thận, ĐTĐ…).

II.  Những thực phẩm nên dùng: 

1. Sữa và chế phẩm ít béo ( sữa tách béo/ chế phẩm sữa tách béo) – hỗ trợ hạ urat/ tái phát    

2. Đạm nạc và đạm thực vật: trứng; đậu/đậu phụ/đậu lăng; hạt và quả hạch (theo khẩu phần vì giàu năng lượng). Purin thực vật không làm tăng nguy cơ như purin từ thịt/hải sản.

3. Có thể cân nhắc ở mức vừa phải: cà phê đen, anh đào/cherry (nếu hợp), thực phẩm giàu vitamin C tự nhiên(cam/bưởi/kiwi).

4. Nên ăn nhiều rau củ, ngũ cốc nguyên hạt (như gạo lứt, yến mạch, bánh mì nguyên cám) và trái cây ít ngọt. Lượng nước trung bình khoảng 2 lít mỗi ngày, điều chỉnh theo tình trạng bệnh thận và hướng dẫn của bác sĩ điều trị.

III. Thực phẩm cần tránh

1. Rượu và bia:Tuyệt đối không sử dụng trong giai đoạn cơn gút cấp. Rượu, đặc biệt là bia, làm tăng sản xuất acid uric và giảm thải qua thận, dễ gây khởi phát hoặc tái phát cơn gút.

2. Đồ uống nhiều đường: Tránh các loại nước ngọt, nước giải khát, nước trái cây đóng chai hoặc sản phẩm có chứa đường fructose cao (HFCS), vì có thể làm tăng acid uric máu.

3. Thực phẩm giàu purin: Tránh phủ tạng động vật như gan, thận, óc, tim vì chứa rất nhiều purin, dễ làm tăng acid uric máu. Hạn chế tối đa thịt đỏ (bò, lợn, cừu) và hải sản giàu purin như sò, điệp, trai, hến. Khi sử dụng, chỉ nên ăn lượng nhỏ, không quá 1–2 lần mỗi tuần. Không dùng nước hầm xương đậm đặc, nước sốt thịt hoặc các món ăn chế biến từ nước dùng giàu đạm.

Gút và tăng acid uric máu hoàn toàn có thể kiểm soát bền vững khi kết hợp điều trị theo đích urat (<6 mg/dL) với dinh dưỡng–lối sống khoa học: kiêng rượu/bia (đặc biệt bia) và đồ uống nhiều đường fructose, hạn chế thịt đỏ–phủ tạng và hải sản giàu purin; ưu tiên sữa/sữa chua ít béo, đạm thực vật (đậu, đậu phụ), rau và ngũ cốc nguyên hạt; uống đủ nước, giảm cân từ tốn nếu thừa cân và vận động đều đặn; đồng thời tuân thủ thuốc, không tự ý dừng/đổi liều trong cơn cấp, tái khám định kỳ và ghi nhật ký để nhận diện tác nhân khởi phát cá nhân. Thực hiện nhất quán các nguyên tắc này giúp giảm tần suất và mức độ nặng của cơn gút, hòa tan dần lắng đọng urat, bảo vệ khớp và thận, đồng thời cải thiện sức khỏe chuyển hóa và chất lượng cuộc sống lâu dài.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32390306/
2. Hướng dẫn thực hành dinh dưỡng lâm sàng – Bệnh Gout và tăng acid uric máu. NXB Y học, Hà Nội, 2023.