Lục phủ gồm: đởm, vị, đại trường, tiểu trường, bàng quang, tam tiêu. Công năng của lục phủ là tiêu hóa đồ ăn thức uống, hấp thu và phân bố tân dịch, bài tiết cặn bã. Chỉ chuyển tiếp mà không tàng chứa nên lục phủ lại có tên gọi là “phủ truyền hóa”.

1. Đởm

Đởm bám vào can, có đặc điểm vừa là túi rỗng, vừa chứa mật. Vì thế đởm vừa được xếp vào Lục phủ, vừa được xếp vào phủ kỳ hằng. Đởm chứa nước mật cho nên đởm được gọi là “phủ trung tinh”. Nước mật có vị đắng cho nên đởm khi nghịch lên thì có chứng miệng đắng. Nếu nước mật tiết vào vị, nếu vị khí nghịch lên thì thành chứng nôn ra nước đắng.

Tính của đởm là quyết đoán, cho nên “thiên Linh đan bí điển luận sách Tố vấn” gọi đởm là chức vụ trung chính, chủ việc quyết đoán. Người có đởm khí hào hùng thì khí của lục phủ ngũ tạng cũng vì đó mà cương thịnh, dù có bị kích thích từ ngoài tới nhưng khi sự việc đã qua thì trở lại bình thường được ngay. Vì lẽ đó người ta nói: “khí nhờ đởm mà mạnh, tà không can phạm được”. Trái lại, người đởm khí hư nhược hễ bị kích thích từ ngoài tới thì huyết rối loạn, thường gây thành bệnh, hay có những chứng tinh thần thất thường, mất ngủ hay sợ sệt, trong lòng nơm nớp không yên.

2. Vị

Vị ở dưới cách mạc (cơ hoành), trên tiếp với thực quản, dưới tiếp với tiểu trường. Miệng trên gọi là “bí môn”, miệng dưới gọi là “u môn”. Bí môn gọi là “thượng quản”, u môn gọi là “hạ quản” phần giữa gọi là “trung quản”, ba vùng gọi chung là “vị quản”. Thức ăn uống từ miệng vào, qua thực quản rồi vào vị nên vị được gọi là “đại thương”, cái kho lớn, hay gọi là “bể của thủy cốc”.

Vị có công năng thu nhận và tiêu hóa thủy cốc. Nếu vị mà có bệnh thì xuất hiện các chứng vùng bụng chướng đầy, tiêu hóa không tốt, đói không muốn ăn, nôn mửa, nuốt chua hoặc nhanh tiêu cơm, chóng đói.

Khí huyết nuôi cơ thể là chất tinh vi từ đồ ăn, thức uống mà hóa thành nên vị vừa là bể của thủy cốc vừa là gốc của khí huyết. Sự hoạt động của lục phủ ngũ tạng, tay chân đều nhờ sự dinh dưỡng của khí huyết cho nên người có vị khí hư không thu nhận được cơm nước thì tiên lượng phần nhiều không tốt. Người xưa có nói: “còn vị khí thì sống, mất vị khí thì chết” tức là nói về tình huống này.

3. Tiểu trường

Phía trên tiểu trường tiếp với u môn thông với vị, phía dưới tiếp với “hạ lan môn” thông với đại trường. Công dụng chủ yếu của tiểu trường là phân biệt thanh trọc. Cơm nước trong vị sau khi đã chín nhừ đi qua u môn chuyển xuống tiểu trường, tại đây được lọc ra thứ thanh và thứ trọc: thanh là tinh chất của đồ ăn thức uống, trọc là cặn bã. Thanh được hấp thu, được vận chuyển đến các bộ phận, phần trọc, chất lỏng của nó thì thấm vào bàng quang, cặn bã đặc thì được chuyển xuống đại trường. Nếu tiểu trường mất chức năng gạn lọc, không tách ra được thanh trọc thì thủy dịch ở bàng quang sẽ giảm sút, tiểu tiện ngắn ít, thậm chí bí đái, đồng thời cả thanh và trọc từ tiểu trường đều dồn xuống đại trường mà có chứng đại tiện lỏng.

4. Đại trường

Đại trường có hai bộ phận: hồi tràng và trực tràng, đầu cuối trực tràng gọi là giang môn. Đại trường có công dụng hấp thụ phần nước gọi là “tế bí biệt trấp” vì cặn bã ở tiểu trường dồn xuống sau khi được đại trường hấp thụ phần nước mới thành phân. Vì thế, đại trường là một cơ quan truyền tống cặn bã và làm cho cặn bã thành hình. Nếu đại trường hư hàn mất chức năng “tế bí biệt trấp” thì xuất hiện sôi bụng, đau bụng, tiêu chảy. Trái lại, đại trường thực nhiệt, dịch ruột khô ráo thì xuất hiện chứng táo bón.

5. Bàng quang

Bàng quang ở vùng bụng dưới, là chỗ thủy dịch từ tam tiêu xuống dồn góp lại. Công dụng của bàng quang là thu chứa tân dịch, bài tiết nước tiểu. Nước tiểu là sản phẩm của quá trình khí hóa, cũng như mồ hôi, từ tân dịch hóa ra.

Nước tiểu từ tân dịch hóa ra, tân dịch thiếu, ít thì có chứng đái không thông. Đái quá nhiều thì lại hao tổn tân dịch. Cho nên bàng quang chủ việc thu chứa tân dịch lại và thải nước tiểu ra.

6. Tam tiêu

Tam tiêu là đường đi của nguyên khí. Qua tam tiêu nguyên khí đi đến các tạng phủ để thành khí của tạng phủ nên nó là nơi tiến hành hoạt động khí hóa trong cơ thể. Tam tiêu lại là đường đi của nước. Vì vậy, tam tiêu có hai công năng chính: chủ trì các khí và thông điều đường nước.

Duy trì quá trình khí hóa chủ yếu nhờ nguyên khí mệnh môn. Nguyên khí mệnh môn là khí căn bản của cơ thể, nằm ở mệnh môn. Nguyên khí đi vào tam tiêu phân bố khắp cơ thể để thúc đẩy mọi quá trình sinh lý của các tổ chức cơ quan. Ở thượng tiêu là quá trình khí hóa của tâm phế, trung tiêu là quá trình khí hóa của tỳ vị, ở hạ tiêu là quá trình khí hóa của can thận. Nguyên khí, nhờ tam tiêu mà vận hành khắp nơi, đi vào khắp ngũ tạng, lục phủ, kinh mạch, cơ nhục để thực hiện các tác dụng khí hóa của cơ thể.

Khí hóa tức là làm vật chất nào đó trong cơ thể hóa thành khí, khí lại hóa thành một số vật chất khác. Đó là quá trình sinh hóa của sự khí hóa, hấp thụ, thành hình, bài tiết các thứ của đố ăn thức uống trong cơ thể.

Tam tiêu được chia làm ba phần: thượng, trung và hạ tiêu, mỗi phần đều có đặc điểm riêng của nó.

Thượng tiêu:

Thượng tiêu đi từ họng đến miệng vị phủ. Công dụng chủ yếu của thượng tiêu là:

• Thu nạp các chất ăn uống và khí trời.
• Tiếp thu khí thủy cốc từ trung tiêu đưa lên, phân bố khắp vùng cơ biểu ra toàn thân để ôn dưỡng cơ nhục, các khớp và bì phu.

Vì ở thượng tiêu có khí trời lại có khí của thủy cốc, nên thượng tiêu đầy khí như có sương mù.

Trung tiêu:

Trung tiêu ở trung quản vị: từ miệng trên vị phủ xuống miệng dưới vị phủ. Công dụng chủ yếu của trung tiêu là:

• Làm chín nhừ đồ ăn thức uống, chưng hóa tân dịch.
• Tiếp thu tinh khí của thủy cốc, hóa thành khí huyết tân dịch.

Vì ở trung tiêu có quá trình vận hóa chưng cất thủy cốc, nên trung tiêu được hình dung như nồi nước sôi sủi bọt.

Hạ tiêu:

Hạ tiêu tính từ trung tiêu đi xuống chỗ vùng bụng dưới, công dụng chủ yếu của hạ tiêu là: gạn lọc chất thanh, chất trọc, bài tiết chất cặn bã vì khí của hạ tiêu đi xuống, chủ đưa ra mà không nhận vào, nên hạ tiêu được ví như ngòi rãnh khơi thông tống chất cặn bã chảy ra ngoài. Tóm lại, có thể thấy được thượng, trung, hạ tiêu bao gồm đủ lục phủ ngũ tạng, 12 kinh mạch, có tác dụng hô hấp, tiêu hóa đồ ăn thức uống, hấp thụ, sinh hóa khí huyết, bài tiết chất cặn bã ra ngoài. Chính vì vậy mới nói công dụng của tam tiêu quan hệ với công năng khí huyết của toàn bộ cơ thể.