I. MỞ ĐẦU

Đột quỵ là một tình trạng cấp cứu y khoa nghiêm trọng, có thể để lại nhiều di chứng nặng nề, trong đó phổ biến nhất là tình trạng liệt nửa người. Việc phục hồi chức năng, đặc biệt là tập tầm vận động cho bên liệt, đóng vai trò then chốt trong quá trình giúp người bệnh lấy lại khả năng vận động, phòng tránh biến chứng và cải thiện chất lượng cuộc sống.

Người nhà đóng vai trò vô cùng quan trọng trong quá trình phục hồi chức năng, vì bạn chính là người đồng hành thường xuyên nhất với bệnh nhân. Bài truyền thông này nhằm cung cấp kiến thức cơ bản và hướng dẫn thực hành cụ thể về tập tầm vận động cho bệnh nhân liệt sau đột quỵ, giúp bạn tự tin và hiệu quả hơn trong chăm sóc.

II. TẦM QUAN TRỌNG CỦA TẬP TẦM VẬN ĐỘNG SAU ĐỘT QUỴ

2.1. Phòng ngừa biến chứng

– Ngăn ngừa tình trạng teo cơ, cứng khớp do bất động kéo dài.

– Hạn chế nguy cơ viêm phổi do nằm lâu, huyết khối tĩnh mạch sâu.

– Tránh bị loét ép do nằm lâu không vận động.

2.2. Phục hồi chức năng vận động

– Giúp duy trì độ linh hoạt của khớp.

– Tăng cường tuần hoàn máu đến các chi bị liệt.

– Kích thích não bộ hình thành đường dẫn truyền mới, hỗ trợ phục hồi vận động.

2.3. Tăng tính tự chủ của người bệnh

– Giúp người bệnh từng bước lấy lại khả năng tự chăm sóc bản thân.

– Góp phần cải thiện tinh thần, giảm trầm cảm và lo âu ở người bệnh.

III. NGUYÊN TẮC CHUNG KHI TẬP TẦM VẬN ĐỘNG

3.1. Bắt đầu sớm, càng sớm càng tốt

Ngay khi bệnh nhân đã qua giai đoạn cấp tính và được bác sĩ cho phép, người nhà nên bắt đầu hỗ trợ bệnh nhân tập vận động thụ động để phòng tránh biến chứng sớm.

3.2. Kiên trì – Từ từ – Tăng dần

– Ban đầu chỉ nên tập nhẹ nhàng với số lần ít.
– Sau đó tăng dần về thời gian và số lần tùy theo khả năng của bệnh nhân.
– Tuyệt đối không được ép buộc, kéo giật mạnh gây đau cho người bệnh.

3.3. Luyện tập đều đặn

– Nên tập từ 2–3 lần/ngày, mỗi lần khoảng 20–30 phút.
– Duy trì thường xuyên trong suốt quá trình hồi phục, kể cả khi bệnh nhân đã có tiến triển.

3.4. Kết hợp động viên tinh thần

– Luôn động viên, khích lệ để bệnh nhân yên tâm và hợp tác.
– Tránh để người bệnh sợ đau, nản chí hay từ bỏ giữa chừng.

IV. CÁC ĐỘNG TÁC TẬP TẦM VẬN ĐỘNG BÊN LIỆT

Tùy vào mức độ liệt, người nhà có thể tập:
– Vận động thụ động: Người nhà thực hiện hoàn toàn các động tác cho bệnh nhân.
– Vận động hỗ trợ: Người nhà giúp bệnh nhân hỗ trợ làm một phần.
– Vận động chủ động: Bệnh nhân tự làm với sự hướng dẫn của người nhà.

• Tư thế chuẩn bị

– Bệnh nhân nằm trên giường phẳng, có đệm vừa phải.
– Người nhà đứng hoặc ngồi phía bên bị liệt.
– Nếu bệnh nhân có thể ngồi dậy, thì tập ngồi trên ghế có lưng tựa hoặc giường có tựa.

4.1. Tập tầm vận động chi trên bên liệt

• Vận động vai

– Gập – duỗi vai: Nắm tay bệnh nhân, nhẹ nhàng đưa tay lên cao (trước mặt) rồi hạ xuống.
– Dang – khép vai: Đưa tay bệnh nhân dang ngang, rồi khép về thân mình.
– Xoay vai: Một tay giữ vai, tay kia nắm khuỷu tay, xoay nhẹ theo hình tròn.

• Vận động khuỷu tay

– Gập – duỗi khuỷu: Gập cẳng tay lại sát cánh tay, sau đó duỗi thẳng ra.

• Vận động cổ tay – ngón tay

– Xoay cổ tay: Nắm bàn tay và xoay nhẹ cổ tay theo chiều kim đồng hồ và ngược lại.
– Gập – duỗi cổ tay: Gập bàn tay xuống rồi duỗi lên theo hướng mu bàn tay.
– Xòe – nắm ngón tay: Mở rộng các ngón rồi khép lại. Có thể xoa bóp nhẹ tay trong lúc tập.

4.2. Tập tầm vận động chi dưới bên liệt

-Vận động khớp háng:

+ Gập – duỗi háng: Gập chân lại (co gối sát bụng) rồi duỗi ra.
+ Dang – khép chân: Dang chân sang bên rồi đưa về giữa.

– Vận động khớp gối: Gập chân lại từ từ rồi duỗi ra (giữ gót chân luôn tiếp xúc mặt giường để tránh tổn thương).

– Vận động cổ chân và ngón chân

+ Xoay cổ chân: Xoay cổ chân theo hình tròn.
+ Gập – duỗi cổ chân: Hướng mũi chân lên trên rồi hướng xuống dưới.
+ Cử động ngón chân: Bóp nhẹ, xòe ra và co vào các ngón.

V. MỘT SỐ LƯU Ý QUAN TRỌNG

5.1. Luôn hỏi người bệnh cảm giác khi tập

– Nếu người bệnh kêu đau hoặc mệt, nên dừng lại nghỉ ngơi.
– Quan sát sắc mặt, nhịp thở để đánh giá mức độ phù hợp.

5.2. Đảm bảo an toàn

– Đặt tay gối dưới khuỷu và gối để tránh gập góc quá mức.
– Không nắm kéo các khớp yếu như vai vì dễ gây trật khớp.

5.3. Sử dụng dụng cụ hỗ trợ nếu cần

– Các đệm lót, nẹp tay chân, con lăn massage, quả bóp tập tay có thể giúp cải thiện hiệu quả.

5.4. Ghi nhận tiến triển

– Nên có sổ theo dõi: ghi nhận thời gian tập, các động tác đã thực hiện, cảm nhận của bệnh nhân để báo lại cho điều dưỡng hoặc bác sĩ phục hồi chức năng.

VI. VAI TRÒ CỦA NGƯỜI NHÀ TRONG PHỤC HỒI CHỨC NĂNG

– Người nhà không chỉ là người hỗ trợ tập luyện mà còn là chỗ dựa tinh thần cho bệnh nhân.
– Việc tập luyện chỉ hiệu quả nếu được thực hiện thường xuyên và đúng cách.
– Nếu có điều kiện, nên phối hợp với đội ngũ phục hồi chức năng tại bệnh viện để được hướng dẫn cụ thể hơn.

VII. KẾT LUẬN

Phục hồi chức năng sau đột quỵ là một hành trình dài và đầy thử thách, trong đó tập tầm vận động bên liệt là bước đi đầu tiên nhưng vô cùng quan trọng. Việc người nhà chủ động học và thực hiện các bài tập này sẽ giúp bệnh nhân rút ngắn thời gian nằm viện, giảm nguy cơ tàn tật và nâng cao chất lượng sống.

Trung tâm Đột quỵ – Bệnh viện Hữu nghị đa khoa tỉnh Nghệ An luôn sẵn sàng hỗ trợ, tư vấn và đồng hành cùng người bệnh và người nhà trong suốt quá trình phục hồi. Đừng ngần ngại hỏi điều dưỡng, kỹ thuật viên vật lý trị liệu hoặc bác sĩ nếu bạn cần hỗ trợ thêm trong quá trình chăm sóc.