• ACTH là một hormone polypeptide được sản xuất bởi thuỳ trước tuyến yên, tồn tại chủ yếu dưới dạng chuỗi 39 axit amin, với khối lượng phân tử khoảng 4.500 Da. Chức năng sinh học của nó là kích thích bài tiết cortisol bởi vỏ thượng thận.

• Bài tiết ACTH lần lượt được kiểm soát bởi hormone vùng dưới đồi CRH (kích thích) và bởi phản hồi ngược (ức chế ngược) từ cortisol.

• Phạm vi bình thường: <46 pg/mL.

• Chẩn đoán bệnh Addison (suy thượng thận nguyên phát), tăng sản tuyến thượng thận bẩm sinh (CAH), hội chứng Cushing, ung thư biểu mô tuyến thượng thận và hội chứng ACTH lạc chỗ.

• Bệnh Addison

• Tăng sản tuyến thượng thận bẩm sinh (CAH)

• Bệnh Cushing phụ thuộc tuyến yên

• Khối u sản xuất ACTH lạc chỗ

• Hội chứng Nelson

• Suy vỏ thượng thận thứ phát (bao gồm cả suy vỏ thượng thận do thuốc, ví dụ, do glucocorticoids)

• Ung thư biểu mô tuyến thượng thận

• Adenoma tuyến thượng thận

• Suy tuyến yên

• Nồng độ ACTH trong huyết tương thể hiện sự thay đổi đáng kể vào ban ngày. ACTH thường cao nhất vào sáng sớm (6-8 giờ sáng) và thấp nhất vào buổi tối (6-11 giờ tối). Nồng độ cortisol thường được đo cùng lúc với ACTH.

• Bởi vì ACTH được giải phóng theo dạng xung, nồng độ của nó trong máu có thể thay đổi từ phút này sang phút khác.

• ACTH không ổn định trong máu, và việc xử lý mẫu bệnh phẩm đúng cách là rất quan trọng để tránh sai số xét nghiệm.

• Hầu hết các phương pháp xét nghiệm miễn dịch phóng xạ (radioimmunoassay, RIA) thương mại đều không nhạy và không đặc hiệu, chúng đo ACTH nguyên vẹn cũng như tiền chất và phân mảnh. Các IRMA có độ nhạy cao chỉ đo ACTH nguyên vẹn.

• RIA được khuyến nghị để điều tra các khối u sản xuất ACTH lạc chỗ, bởi vì một số khối u tiết ra tiền chất và phân mảnh ACTH. IRMA nhạy cảm hơn URI và rất hữu ích để thăm dò các rối loạn của hệ thống vùng dưới đồi – tuyến yên – tuyến thượng thận.

• Bệnh nhân dùng glucocorticoid có thể có sự ức chế nồng độ ACTH với nồng độ cortisol cao rõ ràng.

• Mang thai, kinh nguyệt và căng thẳng làm tăng bài tiết ACTH.

Bs Lê Đình Sáng (Khoa Nội tiết)

THAM KHẢO: https://5minuteconsult.com/