I.Xét nghiệm sinh học phân tử

Là một thuật ngữ dùng để nói về các xét nghiệm nhằm phát hiện các chỉ thị sinh học ở mức độ phân tử như các đoạn acid nucleic, các gen hoàn chỉnh hay thậm chí là các bộ gen của vi sinh vật. Xét nghiệm sinh học phân tử là một phản ứng tổng hợp chuỗi gen PCR, là một bước tiến nhảy vọt từ thành công của kỹ thuật nhận dạng và giải trình gen. Kỹ thuật này nhằm giúp việc xác định nguyên nhân gây bệnh được nhanh chóng và chính xác hơn để phục vụ cho quá trình điều trị được hiệu quả hơn. Trong xét nghiệm sinh học phân tử, người ta bắt buộc phải sử dụng chứng dương và chứng âm. Chứng dương là các mẫu chứng có chứa đoạn ADN/ARN mục tiêu đã được biết trước. Chứng âm là những mẫu chứng không có đoạn ADN/ARN mục tiêu để nhằm giúp kiểm soát được quá trình nhiễm chéo khi thực hiện các phản ứng. Xét nghiệm sinh học phân tử sử dụng 2 kỹ thuật chính đó là kỹ thuật tổng hợp PCR và kỹ thuật Real-time PCR.

Kỹ thuật tổng hợp PCR: Giúp nhận diện vi khuẩn một cách nhanh chóng dựa trên phản ứng PCR. Trong mỗi phản ứng tổng hợp PCR sẽ có khoảng 20-35 vòng, sau mỗi vòng thì DNA sẽ được khuếch đại lên theo hệ số mũ. Để có kết quả chính xác, trong kỹ thuật này cần lưu ý lấy bệnh phẩm tiến hành xét nghiệm trong nồng độ thích hợp, điều nhiệt đúng với từng giai đoạn. Trường hợp sai sót, phản ứng PCR xảy ra với hiệu suất thấp, thậm chí có thể không xảy ra dẫn đến phản ứng PCR âm tính mặc dù biểu hiện lâm sàng của bệnh nhân rất rõ. Đôi khi, vô tình để xảy ra phản ứng nhiễm chéo giữa các mẫu chứng thì sẽ có phản ứng PCR dương tính ngay cả khi biểu hiện trên lâm sàng của bệnh nhân rất mờ nhạt, không rõ ràng.

 Kỹ thuật Real-time PCR: kỹ thuật này gần tương tự như kỹ thuật PCR, tuy nhiên ở đây có thêm một thiết bị ghi tín hiệu khi xả ra phản ứng tổng hợp PCR. Dựa trên việc so sánh số vòng mẫu thử và số vòng của mẫu chuẩn đạt được trong cũng một khoảng thời gian xảy ra phản ứng, từ đó sẽ tính được số vòng mẫu thử gấp bao nhiêu lần số vòng mẫu chuẩn, rồi dựa vào đó người ta tính được nồng độ DNA của mẫu thử.

II. Ứng dụng xét nghiệm sinh học phân tử trong chẩn đoán HBV tại khoa DT_SHPT bệnh viện HNĐK Nghệ An

1. Ý nghĩa của xét nghiệm virus viêm gan B:

– Định lượng virus viêm gan B là một trong các xét nghiệm cần thiết trong chẩn đoán, kiểm tra và đánh giá hiệu quả điều trị bệnh.

– Theo dõi hiệu quả điều trị: Sử dụng thuốc kháng virus được dùng trong điều trị viêm gan B, nhằm kiểm soát lượng virus trong gan cũng như sự sinh sôi của chúng. Nếu sử dụng thuốc kháng virus từ 1 – 3 tháng, xét nghiệm định lượng virus viêm gan B giảm 100 lần thì được đánh giá là thuốc điều trị có hiệu quả. Cùng với đó, nếu virus hoàn chỉnh không còn tìm thấy trong máu cho thấy bệnh đã tiến triển tốt, đáp ứng với điều trị và tiếp tục theo dõi. Hiện nay, bệnh nhân điều trị viêm gan B được chỉ định xét nghiệm định lượng 6 tháng một lần để đánh giá hiệu quả điều trị, điều chỉnh kịp thời khi có dấu hiệu kháng thuốc.

– Phát hiện kháng thuốc : Nếu thuốc điều trị có hiệu quả trong một khoảng thời gian nhất định, định lượng virus viêm gan B đã thấp đi nhưng lại cao trở lại thì nguy cơ cao virus có khả năng kháng thuốc điều trị. Cũng có thể do nguyên nhân bệnh nhân không tuân thủ điều trị nên cần kiểm tra cẩn thận. Kết quả xét nghiệm định lượng virus viêm gan B kết hợp với xét nghiệm HBeAg, Anti-HBeAg, xét nghiệm men gan có thể phát hiện nguy cơ virus đột biến. 

2. Cách tiến hành

   – Mẫu bệnh phẩm : mẫu máu của bệnh nhân 4ml máu có chống đông EDTA.

   – Tiến hành chạy mẫu bệnh phẩm tại khoa DT_SHPT bằng hệ thống máy tự động Cobas 4800.

   – Kết quả xét nghiệm sẽ có sau 1 ngày.

             
 Xét nghiệm sinh học phân tử còn có thể tham gia vào việc xác định khả năng kháng thuốc của bệnh nhân viêm gan B mạn tính