Sữa mẹ là nguồn dinh dưỡng tự nhiên tối ưu, không chỉ cung cấp năng lượng và các chất dinh dưỡng cần thiết mà còn chứa nhiều yếu tố sinh học đặc biệt mà không loại sữa công thức nào mô phỏng một cách hoàn chỉnh. Tuy nhiên thành phần sữa mẹ không hằng định mà thay đổi linh hoạt theo giai đoạn tiết sữa, theo từng cữ bú và thậm chí khác nhau giữa các bà mẹ. Sự biến đổi này đảm bảo sữa mẹ đáp ứng tối ưu nhu cầu dinh dưỡng, miễn dịch và phát triển của trẻ trong từng giai đoạn.

1. Sự thay đổi thành phần sữa mẹ

– Theo giai đoạn:

+ Sữa non (Colostrum): được sản xuất từ tuần 16 thai kỳ đến khoảng ngày thứ 5 sau sinh, màu vàng nhạt, rất giàu kháng thể, protein và ít chất béo, hoàn hảo cho hệ tiêu hoá non nớt và hỗ trợ miễn dịch cho trẻ.

+ Sữa chuyển tiếp: Từ khoảng ngày thứ 5 đến ngày 14, lượng sữa tăng lên, thành phần bắt đầu thay đổi để cân bằng hơn về chất béo và carbonhydrate, đáp ứng nhu cầu năng lượng ngày càng tăng của trẻ.

+ Sữa trưởng thành: sau khoảng 2 tuần, sữa mẹ thành phần ổn định, cung cấp đầy đủ các chất dinh dưỡng cần thiết cho sự phát triển lâu dài của trẻ.

– Theo cử bú:

+ Sữa đầu (Foremilk): là phần sữa loãng chảy ra đầu cữ bú, nhiều nước, đường lactose và protein.

+ Sữa cuối (Hindmilk): chảy ra sau đó, đặc hơn và giàu chất béo hơn, cung cấp năng lượng dồi dào giúp trẻ no lâu và tăng cân.

2. Thành phần chính trong sữa mẹ

– Protein (chất đạm): Sữa mẹ có tỷ lệ Whey protein (khoảng 60%) và Casein protein (khoảng 40%) rất phù hợp với hệ tiêu hoá non nớt của trẻ. Whey protein dễ tiêu hoá và hấp thu hơn Casein. Các protein này giúp trẻ tăng trưởng và còn có vai trò quan trọng trong miễn dịch

– Lipid (chất béo): là nguồn cung cấp năng lượng chính, khoảng 50% tổng năng lượng trong sữa. Chất béo trong sữa mẹ dễ tiêu hoá và hấp thu, còn giúp vận chuyển các vitamin tan trong chất béo, hoạt động như chất chống viêm, kháng khuẩn và kháng virus trong ruột.

– Carbohydrate chiếm khoảng 40% tổng năng lượng trong sữa mẹ, giúp cung cấp năng lượng, hỗ trợ sự phát triển của não bộ và hệ vi sinh đường ruột khoẻ mạnh. Trong đó lactose chiếm phần lớn, ngoài ra còn có HMOs.

– Vitamin và khoảng chất

+ Vitamin tan trong chất béo (A,D,E,K) và tan trong nước (B,C).

+ Khoáng chất (Ca, P, Mg, Fe, Zn,…) sinh khả dụng cao hơn so với sữa công thức.

3. Thành phần sinh học đặc hiệu trong sữa mẹ

Ngoài các chất dinh dưỡng cơ bản (protein, lipid, carbohydrate, vitamin và khoáng chất), sữa mẹ còn chứa nhiều thành phần sinh học đặc hiệu mà sữa công thức chưa thể thay thế. Những thành phần này có vai trò quan trọng trong miễn dịch, phát triển cơ quan và điều hòa chuyển hóa của trẻ, bao gồm:

– Enzyme tiêu hóa: như lipase, amylase, giúp hỗ trợ tiêu hóa chất béo và tinh bột ngay trong đường ruột non nớt của trẻ.

– Hormone: leptin, adiponectin, insulin, cortisol… tham gia điều hòa chuyển hóa năng lượng, cảm giác đói – no và phát triển hệ nội tiết.

– Yếu tố tăng trưởng: EGF (Epidermal Growth Factor), NGF (Nerve Growth Factor), TGF-β (Transforming Growth Factor beta) giúp hoàn thiện niêm mạc ruột, phát triển hệ thần kinh và điều hòa miễn dịch.

– Tế bào miễn dịch sống: lympho bào, đại thực bào, bạch cầu trung tính – trực tiếp tham gia bảo vệ chống nhiễm khuẩn.

– MicroRNA và exosome: điều hòa biểu hiện gen, hỗ trợ phát triển hệ miễn dịch và hệ thần kinh.

Đây chính là nền tảng khoa học vững chắc cho khuyến cáo nuôi con hoàn toàn bằng sữa mẹ trong 6 tháng đầu và tiếp tục đến 24 tháng hoặc lâu hơn.

Tài liệu tham khảo

1.https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/infant-and-young-child-feeding

2. https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0031395512001678?via%3Dihub