Trong bối cảnh toàn cầu hóa và chuyển đổi số, các quốc gia đang chạy đua để hiện đại hóa khu vực công. Tuy nhiên, tại Việt Nam, hành trình này không phải là một cuộc chạy nước rút mà là một cuộc marathon đầy thử thách. Qua góc nhìn chuyên môn và dữ liệu thực chứng, chúng ta sẽ phân tích sâu sắc thực trạng chuyển đổi số (chuyển đổi số) trong cơ quan nhà nước.

Theo Báo cáo Chỉ số Chính phủ Điện tử của Liên Hợp Quốc năm 2022, Việt Nam xếp hạng 86/193 quốc gia, giữ nguyên vị trí so với năm 2020. Mặc dù có tiến bộ, nhưng vị trí này cho thấy tiến độ chuyển đổi số còn chậm so với tiềm năng và kỳ vọng. Đáng chú ý, chỉ khoảng 20.19% dịch vụ công trực tuyến đạt mức độ 4 – mức cao nhất về tương tác trực tuyến theo báo cáo của Bộ Thông tin và Truyền thông năm 2022. Con số này phản ánh một khoảng cách đáng kể giữa mục tiêu và thực tế.

Nguyên nhân chính của sự chậm trễ này nằm ở hạ tầng công nghệ chưa đồng bộ. Theo Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung ương (CIEM),có sự phân hóa rõ rệt giữa các cơ quan nhà nước. Khoảng 20% đơn vị, chủ yếu ở cấp trung ương và thành phố lớn, đã áp dụng công nghệ tiên tiến như điện toán đám mây và trí tuệ nhân tạo. Ngược lại, hơn 50% cơ quan, đặc biệt ở cấp huyện và xã, vẫn phụ thuộc vào hệ thống lạc hậu, thậm chí là máy tính chạy hệ điều hành không còn được hỗ trợ. Sự không đồng đều này không chỉ gây khó khăn trong việc tích hợp hệ thống mà còn tạo ra “rào cản số” giữa các cấp chính quyền.

Vấn đề không chỉ dừng lại ở phần cứng. Theo khảo sát của Học viện Hành chính Quốc gia trên 1,500 cán bộ, công chức vào quý 3/2022, chỉ 23% tự đánh giá có kỹ năng số tốt. Điều này cho thấy một nghịch lý: những người có ảnh hưởng lớn nhất đến việc ra quyết định lại có thể là những người ít thích ứng nhất với công nghệ.

Ví dụ sinh động cho thách thức này là dự án E-Cabinet tại một tỉnh miền Bắc. Mặc dù đã đầu tư gần 10 tỷ đồng vào hệ thống họp không giấy tờ, nhưng sau 6 tháng, chỉ có 30% thành viên UBND tỉnh sử dụng thành thạo. Phần lớn vẫn in tài liệu hoặc yêu cầu trợ lý thao tác hộ, khiến mục tiêu “không giấy tờ” trở nên xa vời.

An ninh mạng là một thách thức khác, ngày càng trở nên nghiêm trọng. Các cuộc tấn công mạng vào cơ quan nhà nước ngày càng gia tăng về số lượng và mức độ tinh vi. Theo báo cáo tổng kết tình hình An ninh mạng Việt Nam năm 2023 của công ty Công nghệ An ninh mạng quốc Gia Việt Nam (NCS),số vụ tấn công mạng vào các tổ chức tăng 9,5% so với năm 2022, với tổng số 13.900 vụ, trung bình 1.160 vụ mỗi tháng. Đáng chú ý, các cơ quan chính phủ nằm trong số các mục tiêu chịu nhiều cuộc tấn công nhất.

Các cuộc tấn công mạng thường sử dụng những kỹ thuật tinh vi như “spear-phishing”, trong đó hacker gửi email giả mạo từ một nguồn đáng tin cậy để lừa nạn nhân mở file đính kèm độc hại. Ví dụ, email có thể có chủ đề như “Hướng dẫn thực hiện Nghị định mới về quản lý ngân sách” và được gửi từ một địa chỉ trông giống của Bộ Tài chính. Khi file đính kèm được mở, phần mềm gián điệp sẽ được cài đặt, cho phép hacker truy cập vào hệ thống nội bộ và đánh cắp dữ liệu nhạy cảm như kế hoạch ngân sách hay thông tin cá nhân của cán bộ.

Nhìn lại bức tranh tổng thể, chuyển đổi số trong cơ quan nhà nước Việt Nam đang ở giai đoạn “tiền trưởng thành” – một thời kỳ đầy biến động và thử thách. Chúng ta đang chứng kiến những bước tiến đáng ghi nhận, như sự cải thiện trong xếp hạng Chính phủ Điện tử. Tuy nhiên, đồng thời, chúng ta cũng đối mặt với những “cơn đau” tăng trưởng sâu sắc: tiến độ chậm, hạ tầng không đồng bộ, kỹ năng số hạn chế và nguy cơ an ninh mạng gia tăng.

Những thách thức này không phải là rào cản không thể vượt qua, mà là những chỉ báo quý giá. Chúng giúp chúng ta xác định chính xác những điểm yếu, từ đó tái cấu trúc chiến lược chuyển đổi số một cách toàn diện và bền vững hơn. Trong quá trình này, vai trò của lãnh đạo cơ quan nhà nước là tối quan trọng. Họ không chỉ là người dẫn dắt con thuyền qua những cơn sóng công nghệ, mà còn là những kiến trúc sư tái thiết kế toàn bộ hệ thống, biến bộ máy hành chính từ một cỗ máy cơ học cũ kỹ thành một cơ thể số thông minh, linh hoạt và an toàn.

Vai trò của lãnh đạo khi chuyển đổi số trong cơ quan nhà nước

Trong thời đại công nghệ số ngày càng lên ngôi, chuyển đổi số đã trở thành một yêu cầu tất yếu đối với các cơ quan nhà nước. Để thành công trong quá trình này, vai trò của lãnh đạo là vô cùng quan trọng, không chỉ là người điều hành mà còn là người định hướng, dẫn dắt và tạo động lực cho toàn thể cán bộ công chức.

Xác định tầm nhìn và chiến lược chuyển đổi số

Trước tiên, lãnh đạo cần xác định một tầm nhìn rõ ràng và chiến lược cụ thể về chuyển đổi số cho cơ quan. Đây không đơn thuần là những khẩu hiệu hô hào mà phải phác họa một bức tranh chi tiết về tương lai sau quá trình chuyển đổi:

Tầm nhìn cần xác định rõ những giá trị cốt lõi mà cơ quan hướng tới như minh bạch, hiệu quả, lấy người dân làm trung tâm. Đồng thời, nó cần vạch ra những mục tiêu dài hạn cụ thể, ví dụ như “Đến năm 2030, 95% dịch vụ hành chính công được cung cấp trực tuyến ở mức độ 4”.

Tiếp theo, lãnh đạo cần xây dựng một lộ trình chuyển đổi số chi tiết theo từng giai đoạn, đề ra các mục tiêu cụ thể cần đạt được trong từng giai đoạn đó. Chẳng hạn, giai đoạn 2024-2025 tập trung số hóa dữ liệu, 2026-2027 phát triển các dịch vụ số mới. Ngoài ra, cần xác định rõ nguồn lực cần thiết cho từng giai đoạn (nhân sự, tài chính, công nghệ) và cách theo dõi, đánh giá hiệu quả của quá trình chuyển đổi.

Lãnh đạo cần nỗ lực để tạo dựng sự thống nhất trong toàn bộ tổ chức về mục tiêu chuyển đổi số. Bằng cách truyền thông liên tục, tạo cơ hội lắng nghe ý kiến từ cán bộ công chức và cho họ tham gia vào quá trình xây dựng, lãnh đạo sẽ tạo được sự đồng thuận và cam kết của toàn thể đội ngũ với quá trình chuyển đổi.

Xác định tầm nhìn và chiến lược khi chuyển đổi số trong cơ quan nhà nước

Thúc đẩy và tuyên truyền văn hóa chuyển đổi số

Vai trò quan trọng khác của lãnh đạo khi chuyển đổi số trong cơ quan nhà nước là trở thành người định hướng và lan tỏa văn hóa số cho toàn tổ chức. Bởi lẽ, chuyển đổi số không chỉ đơn thuần là vấn đề công nghệ, mà còn là một cuộc cách mạng về tư duy và phương thức làm việc. Do đó, tạo dựng một nền văn hóa phù hợp với xu hướng số hóa là điều vô cùng quan trọng.

Thứ nhất, lãnh đạo cần khơi gợi và thúc đẩy tinh thần đổi mới, sáng tạo trong đội ngũ. Thay vì gò bó trong những khuôn khổ truyền thống, lãnh đạo hãy tạo ra sân chơi để cán bộ công chức dám nghĩ, dám làm, dám thử nghiệm những ý tưởng mới lạ. Các cuộc thi sáng kiến số, hackathon nội bộ là cơ hội tuyệt vời để kích thích tư duy mới, đón đầu xu hướng công nghệ.

Quan trọng hơn, lãnh đạo cần chấp nhận rủi ro, không phê phán những thất bại trong thử nghiệm. Đây là cách hiệu quả để tạo ra môi trường làm việc cởi mở, năng động – điều kiện tiên quyết cho đổi mới sáng tạo.

Thứ hai, văn hóa số mới cần đi kèm với sự hợp tác, chia sẻ tri thức trong tổ chức. Lãnh đạo nên khuyến khích tinh thần làm việc đa ngành, tập hợp đội ngũ đa năng từ nhiều phòng ban khác nhau trong các dự án số. Không gian làm việc cũng đòi hỏi sự đột phá, tạo cảm hứng sáng tạo và thúc đẩy giao lưu. Càng cởi mở, linh hoạt, không ngăn cách giữa các bộ phận, văn hóa đổi mới số càng dễ dàng sinh sôi, nảy nở.

Cuối cùng, lãnh đạo cần trở thành tấm gương sáng về ứng dụng công nghệ trong công việc hàng ngày. Hành động nói lên tất cả, khi lãnh đạo tiên phong sử dụng các công cụ số mới như phần mềm quản lý, họp trực tuyến, làm việc trên nền tảng số, họ sẽ tạo được động lực to lớn cho đội ngũ chuyển đổi cách làm việc theo xu hướng thời đại. Bên cạnh đó, lãnh đạo cần thường xuyên tổ chức các khóa đào tạo nâng cao nhận thức số, chia sẻ thông tin về công nghệ mới nhất để giúp cán bộ luôn cập nhật và hòa nhập với văn hóa đổi mới số.

Quản lý quá trình chuyển đổi số

Khi đã xác định rõ tầm nhìn, chiến lược và kiến tạo được nền văn hóa chuyển đổi số, lãnh đạo khi chuyển đổi số trong cơ quan nhà nước sẽ đối mặt với nhiệm vụ nặng ký là quản lý, theo sát toàn bộ quá trình thực hiện. Đây là giai đoạn quyết định thành bại của nỗ lực chuyển đổi số, nơi vai trò của người đứng đầu đóng vai trò then chốt.

Quá trình chuyển đổi số thường kéo dài, bao gồm nhiều dự án, sáng kiến cùng triển khai. Lãnh đạo cần tỏ ra thật năng nổ, theo dõi sát sao tiến độ các dự án để đảm bảo mọi việc đều đâu vào đấy. Có thể sử dụng các phần mềm quản lý dự án hiện đại, hoặc tổ chức họp đánh giá tiến độ thường xuyên với các bên liên quan. Khi nắm rõ tình hình, lãnh đạo sẽ kịp thời động viên khen ngợi những dự án đạt tiến độ tốt, đồng thời cũng có giải pháp xử lý những dự án tồn đọng, chậm trễ.

Ngoài giám sát tiến độ, việc quản lý nguồn lực cho chuyển đổi số cũng cực kỳ quan trọng. Đây là trách nhiệm nặng nề của lãnh đạo, cần điều phối một cách khéo léo, linh hoạt các nguồn lực nhân sự, tài chính và công nghệ để đảm bảo các dự án luôn đủ đầu vào, không bị đứt gãy giữa chừng.

           Quản lý quy trình chuyển đổi số

Trong hành trình chuyển đổi số thường xuyên gặp những tình huống bất ngờ, khó lường trước. Khi đó, lãnh đạo cần nhanh nhạy nhận diện vấn đề, không ngần ngại tổ chức các cuộc họp khẩn để lắng nghe phản hồi và tìm giải pháp ứng phó kịp thời. Biết xử lý khéo léo, dứt khoát nhưng đồng thời cũng lắng nghe và tôn trọng mọi ý kiến khác nhau, lãnh đạo sẽ giữ được niềm tin và sự ủng hộ của toàn thể cán bộ công chức trong suốt hành trình chuyển đổi.

Một thách thức khác cần lãnh đạo khéo léo xử lý là làm thế nào để giảm thiểu tối đa sự kháng cự, nghi ngờ đối với thay đổi từ một bộ phận cán bộ. Bằng cách truyền thông minh bạch, thường xuyên cập nhật thông tin và giải đáp mọi thắc mắc, lãnh đạo sẽ giúp cán bộ hiểu rõ lý do và lợi ích của việc chuyển đổi số.

Đồng thời, việc tổ chức các khóa đào tạo, hướng dẫn chi tiết về cách thức áp dụng công nghệ mới cũng giúp giảm tâm lý e ngại công nghệ. Ngoài ra, lãnh đạo cần ghi nhận, tôn vinh, khích lệ những nhóm cán bộ tiên phong trong quá trình chuyển đổi. Điều này sẽ lan tỏa nguồn cảm hứng và tạo hiệu ứng lan tỏa mạnh mẽ.

Tạo dựng nguồn lực cho chuyển đổi số

Chuyển đổi số không phải là một nhiệm vụ dễ dàng, đòi hỏi sự đầu tư lớn về tài chính, công nghệ và nhân sự. Lãnh đạo cần thực hiện những bước đi chiến lược để đảm bảo nguồn lực đầy đủ, hiệu quả cho quá trình này.

Chuyển đổi số đòi hỏi một khoản đầu tư lớn về tài chính. Để không bị động hay lãng phí, lãnh đạo cần lập kế hoạch chi tiêu cẩn thận ngay từ đầu. Họ cần ước tính chi phí cho từng hạng mục như mua sắm công nghệ (máy chủ, hạ tầng mạng, phần mềm,…),chi phí nhân sự, chi phí đào tạo, thuê tư vấn chuyển đổi… Trên cơ sở đó, lãnh đạo sẽ phân bổ ngân sách cho từng giai đoạn chuyển đổi một cách hợp lý, tránh tình trạng quá đầu tư ở đầu dẫn đến thiếu kinh phí cho các giai đoạn sau. Ngoài ra, họ cũng nên chủ động kêu gọi nguồn tài trợ bổ sung từ ngân sách nhà nước, các tổ chức quốc tế hay khu vực tư nhân. Điều này sẽ giảm áp lực về tài chính và đẩy nhanh tiến độ chuyển đổi.

Tạo dựng nguồn lực cho chuyển đổi số

Nếu tự xây dựng hạ tầng công nghệ, lực lượng chuyển đổi số từ đầu sẽ rất tốn kém cả về thời gian lẫn chi phí đào tạo nhân sự. Để rút ngắn thời gian cũng như tiết kiệm nguồn lực, giải pháp khôn ngoan là hợp tác với các đối tác công nghệ uy tín. Các đối tác này sẽ cung cấp giải pháp số, hạ tầng công nghệ đáng tin cậy, đồng thời tư vấn hỗ trợ trong quá trình triển khai. Lãnh đạo chỉ cần lựa chọn đối tác đáp ứng đầy đủ các tiêu chí về năng lực, uy tín và chi phí hợp lý. Sau đó, họ cần theo dõi, giám sát chặt chẽ quá trình hợp tác để đảm bảo đúng tiến độ, chất lượng theo cam kết.

Dù có nguồn tài chính và công nghệ tốt đến đâu, nhân tố con người mới là yếu tố quyết định thành công của chuyển đổi số. Vì vậy, lãnh đạo cần tạo dựng và phát triển đội ngũ nhân sự năng lực chuyên môn và kỹ năng số vững vàng. Đầu tiên, họ cần tuyển dụng bổ sung những nhân tài công nghệ, am hiểu về chuyển đổi số, quen làm việc trên môi trường số. Song song đó, phải có kế hoạch đào tạo, nâng cao kỹ năng số cho đội ngũ hiện hữu như kỹ năng tin học văn phòng, phân tích dữ liệu, quản trình dự án số,… Ngoài các khóa học trực tiếp, lãnh đạo cũng có thể áp dụng hình thức đào tạo trực tuyến một cách linh hoạt, giúp cán bộ tiếp thu tốt hơn. Với kiến thức và kỹ năng được trang bị, đội ngũ này sẽ đủ năng lực để đồng hành cùng tổ chức trong chặng đường chuyển đổi số phía trước.

Vai trò của lãnh đạo khi chuyển đổi số trong cơ quan nhà nước là then chốt. Với sự cam kết và hành động cụ thể của lãnh đạo, cơ quan nhà nước sẽ thành công trong hành trình chuyển đổi số, hướng tới mục tiêu phục vụ người dân tốt hơn trong kỷ nguyên số.

Nguồn: Internet