Bệnh thần kinh tiểu đường là tổn thương thần kinh xảy ra do lượng đường (glucose) trong máu cao ở những người mắc bệnh tiểu đường. Theo thời gian, lượng đường trong máu cao có thể làm tổn thương các dây thần kinh trên khắp cơ thể. Điều này gây ra một loạt các triệu chứng và biến chứng thần kinh lâu dài.

Bệnh lý thần kinh tiểu đường được chia thành các loại:

• Bệnh thần kinh ngoại biên – Bệnh lý thần kinh ngoại biên là dạng thường gặp nhất trong các biến chứng thần kinh do tiểu đường. Nó làm tổn thương những sợi thần kinh ở bàn chân, chi dưới, cánh tay và bàn tay, nhưng chi dưới và bàn chân là thường bị ảnh hưởng nhiều nhất. Những triệu chứng thường gặp của bệnh thần kinh ngoại biên do tiểu đường bao gồm: Tê hay giảm cảm giác đau, nhiệt độ nóng lạnh, đặc biệt ở bàn chân; Cảm giác châm chích, như kiến bò, rát bỏng bắt đầu ở ngón chân và dần dần lan lên trên bàn chân; Đau như dao đâm, như dao cắt hay như điện giật, thường tăng lên vào ban đêm; Tăng nhạy cảm với cảm giác chạm nhẹ – một vài bệnh nhân , thậm chí đắp chăn mỏng cũng gây đau đớn; Mất sự thăng bằng và sự phối hợp; Yếu cơ và đi lại khó khăn; Nhiều vấn đề về chân rất trầm trọng như: loét , nhiễm trùng, biến dạng và đau xương khớp.

• Bệnh thần kinh tự chủ  – Hệ thần kinh tự chủ kiểm soát hoạt động của các cơ quan: tim, bàng quang, phổi , dạ dày, tiêu hóa, cơ quan sinh dục và mắt.
Đái tháo đường có thể gây tổn thương những sợi thần kinh trên bất cứ cơ quan nào, gây nên các vấn đề về bàng quang như nhiễm trùng tiểu tái phát thường xuyên hay tiểu không kiểm soát; Các vấn đề về tiêu hóa: như là đầu hơi, ợ và đau bụng, táo bón, tiêu chảy không kiểm soát được hay phối hợp cả táo bón và tiêu chảy, ăn khó tiêu do chậm làm trống dạ dày ( liệt dạ dày ) dẫn đến buồn nôn, ói mửa hay mất cảm giác ngon miệng; Rối loạn cương dương ảnh hưởng trên 50% đàn ông bị đái tháo đường > 60 tuổi; Khô âm đạo và khó khăn trong hoạt động tình dục ở phụ nữ; Tăng hay giảm đổ mồ hô; Cơ thể mất khả năng điều chỉnh huyết áp và nhịp tim, dẫn tới hạ huyết áp tư thế khi bệnh nhân thay đổi tư thế sang ngồi hay đứng; Vấn đề liên quan tới điều hòa thân nhiệt; Thay đổi cách thức mắt điều chỉnh từ sáng sang tối; Bệnh thần kinh tự động thường xảy ra trên bệnh nhân đái tháo đường nhiều năm kiểm soát đường huyết không tốt.

• Bệnh lý gốc thần kinh – Cũng gọi là bệnh thần kinh đùi hay teo cơ do đái tháo đường. Bệnh thần kinh gốc thường đau nhiều ở hông, đùi, mông, thường bắt đầu một bên, sau cùng đưa đến yếu cơ và teo cơ làm bệnh nhân khó khăn khi đổi tư thế từ ngồi sang đứng. Nhiều bệnh nhân bị sụt cân trầm trọng. Một số bệnh nhân bị đau vùng lưng. Bệnh thần kinh gốc thường xảy ra trên bệnh nhân lớn tuổi mắc đái tháo đường type 2.

• Bệnh lý thần kinh khu trú (bệnh lý đơn dây thần kinh) –  Các biến chứng thần kinh khu trú do tiểu đường thường xuất hiện đột ngột, liên quan tới một sợi thần kinh độc lập. Thường gặp trên bệnh nhân lớn tuổi. Bệnh thần kinh khu trú do tiểu đường có thể gây đau đớn và có thể biến mất sau vài tuần hay vài tháng.
Các triệu chứng bao gồm: Mắt khó tập trung, nhìn đôi hay đau phía sau mắt; Liệt một bên mặt (Bell’s palsy); Đau ở cẳng chân hay bàn chân. Đôi khi bệnh thần kinh khu trú xảy ra do sợi thần kinh bị chèn ép, hội chứng ống cổ tay là dạng thường gặp nhất.

Triệu chứng của bệnh thần kinh tiểu đường:

• Tê hoặc giảm cảm giác, thường ở bàn chân và cẳng chân

• Nóng rát, ngứa ran hoặc đau như kim châm

• Yếu cơ

• Loét chân và nhiễm trùng

• Mất phản xạ

• Thay đổi tiết mồ hôi, nhạy cảm nhiệt độ và sự phát triển của tóc

• Các vấn đề về tiêu hóa, các vấn đề về bàng quang và rối loạn cương dương

• Dáng đi bất thường

Các yếu tố nguy cơ của bệnh thần kinh tiểu đường:

• Thời gian mắc bệnh tiểu đường – Bạn bị tiểu đường càng lâu, nguy cơ càng cao.

• Kiểm soát lượng đường trong máu kém – Nồng độ HbA1c (chỉ số thể hiện đường máu trung bình của 3 tháng gần đây) cao hơn làm tăng nguy cơ mắc bệnh thần kinh.

• Huyết áp cao

• Cholesterol cao

• Béo phì

• Hút thuốc lá

Chẩn đoán bệnh thần kinh tiểu đường

• Hỏi tiền sử bệnh và khám lâm sàng: Bác sĩ sẽ hỏi về các triệu chứng và thời gian mắc bệnh tiểu đường của bạn. Họ sẽ kiểm tra các dấu hiệu tổn thương thần kinh như mất phản xạ.

• Đo tốc độ dẫn truyền thần kinh – Các nghiệm pháp kích thích điện dây thần kinh đánh giá tín hiệu điện di chuyển qua chúng tốt như thế nào. Dẫn truyền bất thường cho thấy tổn thương thần kinh.

• Điện cơ đồ – đánh giá bất kỳ yếu cơ hoặc teo cơ do bệnh thần kinh.

• Kiểm tra ngưỡng rung – Các thiết bị đặc biệt đo khả năng cảm nhận rung động của bạn ở các tần số khác nhau. Điều này đánh giá chức năng thần kinh sợi lớn.

• Thử nghiệm monofilament – Một sợi mỏng được áp dụng cho bàn chân để xem bạn có thể cảm thấy áp lực hay không. Đánh giá tổn thương sợi thần kinh nhỏ.

• Xét nghiệm máu – Mức HbA1c đo lượng đường trong máu trung bình của bạn trong 3 tháng. Mức độ cao hơn thường tương quan với bệnh thần kinh nghiêm trọng hơn.

• Xét nghiệm nước tiểu – Xét nghiệm Microalbumin niệu chỉ ra protein trong nước tiểu, có thể gợi ý tổn thương thận sớm do bệnh tiểu đường. Điều này làm tăng nguy cơ mắc bệnh thần kinh.

• Chẩn đoán hình ảnh – X-quang, MRI và CT scan có thể cần thiết để loại trừ các nguyên nhân khác của các triệu chứng như các vấn đề về cột sống, thiếu vitamin và tác dụng phụ của thuốc.

• Sinh thiết – Trong một số ít trường hợp, sinh thiết dây thần kinh hoặc da có thể được thực hiện để xác nhận chẩn đoán bệnh thần kinh tiểu đường.

Dựa trên các triệu chứng, yếu tố nguy cơ, kết quả khám lâm sàng và kết quả xét nghiệm, bác sĩ sẽ xác định xem bạn có khả năng bị bệnh thần kinh tiểu đường hay không và phân loại loại và mức độ nghiêm trọng. Mặc dù không có cách chữa trị triệt căn, chẩn đoán xác định cho phép bác sĩ đề xuất các phương pháp điều trị để kiểm soát các triệu chứng của bạn và làm chậm sự tiến triển của .

Vì vậy, tóm lại, chẩn đoán bệnh thần kinh tiểu đường liên quan đến một lịch sử y tế kỹ lưỡng, khám sức khỏe và một loạt các xét nghiệm để đánh giá chức năng thần kinh và tổn thương. Sự kết hợp của các yếu tố này cuối cùng dẫn đến chẩn đoán chính xác.

Điều trị và phòng ngừa bệnh thần kinh tiểu đường tập trung vào:

1. Kiểm soát lượng đường trong máu của bạn. Bạn càng có thể kiểm soát lượng đường trong máu chặt chẽ, nguy cơ phát triển bệnh thần kinh càng thấp. Chỉ số HbA1C thường được nhắm mục tiêu ở mức 7% trở xuống.
2. Theo dõi huyết áp của bạn. Huyết áp cao có thể làm trầm trọng thêm bệnh thần kinh, vì vậy hãy nhắm đến HA 130/80 mmHg hoặc thấp hơn. Dùng thuốc theo chỉ định của bác sĩ để kiểm soát HA của bạn.
3. Tập thể dục thường xuyên. Tập thể dục hầu hết các ngày trong tuần có thể cải thiện kiểm soát lượng đường trong máu và chức năng thần kinh. Chọn các hoạt động bạn thích, bắt đầu từ từ và xây dựng thói quen tập thể dục đều đặn.
4. Bỏ thuốc lá. Sử dụng thuốc lá làm tổn thương dây thần kinh và mạch máu, làm tăng nguy cơ mắc bệnh thần kinh. Bỏ hút thuốc là một trong những điều tốt nhất bạn có thể làm để bảo vệ dây thần kinh của mình.
5. Thực hiện chế độ ăn uống lành mạnh. Ăn nhiều sản phẩm tươi, ngũ cốc nguyên hạt, protein nạc và chất béo lành mạnh có thể giúp kiểm soát lượng đường trong máu. Hạn chế đường bổ sung và các thực phẩm chế biến sẵn.
6. Kiểm tra bàn chân của bạn hàng ngày. Tìm kiếm bất kỳ tổn thương bàn chân như vết thương, mụn nước, đỏ hoặc sưng và báo cáo kịp thời cho bác sĩ của bạn. Kiểm tra bàn chân hàng ngày có thể ngăn chặn các vấn đề nhỏ trước khi chúng trở nên tồi tệ hơn.
7. Giữ ẩm cho bàn chân của bạn. Sử dụng kem dưỡng da để giữ ẩm cho bàn chân của bạn, đặc biệt là giữa các ngón chân. Nhưng hãy hỏi ý kiến bác sĩ trước nếu bạn có vết thương hở hoặc loét chân.
8. Mang giày dép phù hợp. Lựa chọn giày vừa vặn và cung cấp hỗ trợ thích hợp. Tránh những đôi giày quá chật hoặc gò bó. Đo bàn chân của bạn mỗi khi bạn mua giày mới.
9. Kiểm tra sức khỏe định kỳ hàng năm. Bác sĩ sẽ theo dõi các dấu hiệu tổn thương thần kinh và các biến chứng khác. Điều trị sớm có thể giúp làm chậm sự tiến triển của bệnh thần kinh.
10. Dùng thuốc khi cần thiết. Bác sĩ có thể kê toa thuốc để giảm đau thần kinh hoặc cải thiện chức năng thần kinh. Dùng chúng chính xác theo hướng dẫn của bác sĩ.

Bằng cách tuân theo các biện pháp phòng ngừa này và ưu tiên quản lý bệnh tiểu đường tốt, bạn có thể giảm đáng kể nguy cơ mắc bệnh thần kinh tiểu đường và bảo vệ sức khỏe và phúc lợi lâu dài của bạn. Thay đổi lối sống lành mạnh trở thành một phần vĩnh viễn trong thói quen hàng ngày của bạn để có kết quả tốt nhất.

Một số bài tập có thể giúp cải thiện, phòng ngừa bệnh lý thần kinh tiểu đường:

• Đi bộ – Đi bộ thường xuyên là một trong những bài tập tốt nhất cho bệnh nhân tiểu đường. Nó cải thiện kiểm soát lượng đường trong máu, giảm mức độ đề kháng với Insulin, tăng cường khả năng lưu thông máu và chức năng thần kinh. Bắt đầu từ từ và có lộ trình, nhằm mục đích ít nhất 30 phút đi bộ hầu hết các ngày.

• Bơi lội – Bơi lội là một hoạt động sử dụng các nhóm cơ lớn của bạn. Nó có thể giúp kiểm soát lượng đường trong máu và giảm căng thẳng cho dây thần kinh của bạn. Ngay cả bơi vừa phải một vài lần một tuần cũng mang đến tác động có lợi.

• Tập luyện sức mạnh – Các bài tập đối kháng có thể giúp duy trì khối lượng và sức mạnh cơ bắp. Điều này trở nên đặc biệt quan trọng khi bệnh thần kinh tiến triển. Đặt mục tiêu 2-3 buổi tập luyện tăng cường sức mạnh cơ bắp mỗi tuần.

• Yoga và kéo giãn – Các tư thế yoga và kéo giãn nhẹ nhàng có thể cải thiện tính linh hoạt, giảm đau dây thần kinh và giảm căng thẳng/lo lắng. Tìm kiếm các lớp học yoga thân thiện với bệnh nhân tiểu đường hoặc theo dõi các video trực tuyến.

• Đạp xe – Đi xe đạp giúp hoạt hoa gân cốt và giúp cải thiện lưu thông máu. Lựa chọn đi xe đạp trong nhà hoặc sử dụng xe đạp tập thể dục nếu việc đi xe đạp ngoài trời khó khăn. Bắt đầu với 15-20 phút đạp xe mỗi ngày.

• Thể dục dưỡng sinh – Các môn tập dưỡng sinh giúp cải thiện sự cân bằng, các nghiên cứu cho thấy nó cũng có thể làm giảm đau thần kinh và các triệu chứng. 

• Thể dục nhịp điệu – Thể dục nhịp điệu có thể cải thiện lưu thông máu mà không gây thương tích. Chọn các lớp học phù hợp với người lớn tuổi hoặc những người có tình trạng sức khỏe yếu.

• Xe đạp đứng yên – Một chiếc xe đạp tập thể dục trong nhà cho phép bạn đi xe dài hoặc ngắn tùy thích trong khi cải thiện lưu lượng máu đến chi dưới của bạn. 

Bs.Ths. Lê Đình Sáng (Khoa Nội tiết)