Phác đồ chẩn đoán và điều trị hạ calci máu

PHÁC ĐỒ CHẨN ĐOÁN VÀ ĐIỀU TRỊ HẠ CALCI MÁU

Ths.Bs. Lê Đình Sáng – Khoa Nội tiết

1. Đại cương

1.1. Định nghĩa

Hạ calci máu là tình trạng nồng độ calci toàn phần trong máu < 8.5 mg/dL (2.12 mmol/L) hoặc calci ion hóa < 4.5 mg/dL (1.12 mmol/L).

1.2. Phân loại

• Hạ calci máu cấp tính: xuất hiện trong vòng vài ngày
• Hạ calci máu mạn tính: kéo dài trên 4 tuần

2. Nguyên nhân

2.1. Nguyên nhân thường gặp

1. Suy cận giáp:
   • Sau phẫu thuật tuyến giáp hoặc cận giáp
   • Tự miễn
   • Di truyền
2. Thiếu vitamin D:
   • Dinh dưỡng
   • Giảm hấp thu
   • Giảm tổng hợp tại da
3. Kháng vitamin D
4. Hội chứng “hungry bone” sau phẫu thuật cường cận giáp
5. Hạ magiê máu nặng
6. Thuốc: bisphosphonates, denosumab, cinacalcet

2.2. Nguyên nhân khác

• Bệnh thận mạn
• Giả hạ calci máu (hạ albumin máu)
• Pancreatitis cấp
• Hội chứng ly giải u
• Nhiễm độc florua

3. Chẩn đoán

3.1. Lâm sàng

• Triệu chứng thần kinh cơ:
  • Dấu hiệu Chvostek và Trousseau dương tính
  • Tê bì đầu chi, quanh miệng
  • Co giật, tetany
• Triệu chứng tim mạch:
  • Kéo dài QT, loạn nhịp tim
  • Suy tim
• Triệu chứng tâm thần: lo âu, trầm cảm

3.2. Cận lâm sàng

• Xét nghiệm máu:
  • Calci toàn phần và calci ion hóa
  • Phospho, Magiê
  • PTH
  • 25-OH vitamin D
  • Creatinine, Albumin
• Nước tiểu 24 giờ: Calci, Creatinine
• Điện tâm đồ: kéo dài QT, rối loạn nhịp
• X-quang sọ: vôi hóa hạch nền (trong suy cận giáp mạn tính)

3.3. Chẩn đoán xác định

• Calci toàn phần < 8.5 mg/dL hoặc calci ion hóa < 4.5 mg/dL
• Có thể kèm theo các triệu chứng lâm sàng

3.4. Chẩn đoán nguyên nhân

• Dựa vào bệnh sử, triệu chứng lâm sàng và xét nghiệm

4. Điều trị

4.1. Nguyên tắc điều trị

• Điều trị cấp cứu nếu có triệu chứng nặng
• Điều trị nguyên nhân
• Bổ sung calci và vitamin D

4.2. Điều trị cụ thể

4.2.1. Điều trị cấp cứu

• Chỉ định:
  • Có triệu chứng nặng (co giật, tetany, loạn nhịp tim)
  • Calci ion hóa < 3.2 mg/dL (0.8 mmol/L)
• Phương pháp:
  • Calci gluconate 10% 10-20 mL tiêm tĩnh mạch chậm trong 10 phút
  • Sau đó truyền tĩnh mạch liên tục 0.5-1.5 mg/kg/giờ
  • Theo dõi calci máu mỗi 4-6 giờ

4.2.2. Điều trị duy trì

• Calci uống:
  • Calci carbonate 1000-2000 mg/ngày, chia 2-3 lần
  • Calci citrate nếu dùng thuốc ức chế bơm proton
• Vitamin D:
  • Cholecalciferol (D3) 1000-2000 IU/ngày
  • Calcitriol 0.25-1 µg/ngày trong suy cận giáp

4.2.3. Điều trị nguyên nhân

• Suy cận giáp: hormone tuyến cận giáp tái tổ hợp
• Thiếu vitamin D: bổ sung vitamin D liều cao
• Hạ magiê máu: bổ sung magiê
• Ngừng thuốc gây hạ calci nếu có thể

4.3. Theo dõi và điều chỉnh điều trị

• Mục tiêu: duy trì calci máu ở giới hạn thấp của bình thường
• Theo dõi calci, phospho, 25-OH vitamin D, PTH định kỳ
• Theo dõi calci niệu 24 giờ để tránh tăng calci niệu

5. Biến chứng

• Cấp tính: co giật, loạn nhịp tim, suy hô hấp
• Mạn tính: đục thủy tinh thể, vôi hóa mô mềm, rối loạn tâm thần

6. Phòng ngừa

• Bổ sung calci và vitamin D sau phẫu thuật tuyến giáp, cận giáp
• Điều chỉnh rối loạn điện giải (đặc biệt là magiê) kịp thời
• Bổ sung vitamin D cho nhóm nguy cơ cao

7. Tiên lượng

• Phụ thuộc vào nguyên nhân và thời gian phát hiện, điều trị
• Đa số các trường hợp có tiên lượng tốt nếu được điều trị kịp thời và đúng cách

8. Tài liệu tham khảo

1. Fong J, Khan A. (2012). Hypocalcemia: updates in diagnosis and management for primary care. Can Fam Physician, 58(2), 158-162.
2. Schafer AL, Shoback DM. (2016). Hypocalcemia: Diagnosis and Treatment. [Updated 2016 Jan 3]. In: Feingold KR, et al., editors. Endotext [Internet]. South Dartmouth (MA): MDText.com, Inc.
3. Bilezikian JP, et al. (2016). Hypoparathyroidism in the adult: epidemiology, diagnosis, pathophysiology, target-organ involvement, treatment, and challenges for future research. J Bone Miner Res, 26(10), 2317-2337.