Đái tháo đường type 2 là một bệnh rối loạn chuyển hóa mạn tính, đặc trưng bởi tình trạng tăng glucose máu do cơ thể không sử dụng insulin hiệu quả (đề kháng insulin) và/hoặc không sản xuất đủ insulin. Đây là một trong những bệnh không lây nhiễm phổ biến nhất toàn cầu, chiếm khoảng 90-95% các trường hợp đái tháo đường.
Bệnh thường phát triển từ từ qua nhiều năm và có liên quan chặt chẽ với lối sống. Các yếu tố nguy cơ chính bao gồm thừa cân béo phì, ít vận động, chế độ ăn không hợp lý, tiền sử gia đình và tuổi cao. Đặc biệt, xu hướng gia tăng béo phì và lối sống ít vận động trong xã hội hiện đại đã góp phần làm tăng đáng kể tỷ lệ mắc bệnh.
Triệu chứng điển hình bao gồm khát nhiều, tiểu nhiều, ăn nhiều nhưng sút cân, mệt mỏi và các triệu chứng không đặc hiệu khác. Tuy nhiên, nhiều bệnh nhân có thể không có triệu chứng trong giai đoạn đầu, dẫn đến việc phát hiện muộn khi đã có biến chứng.
Quản lý đái tháo đường type 2 đòi hỏi một cách tiếp cận toàn diện, bao gồm:
Điều chỉnh lối sống: chế độ ăn cân đối, tập thể dục đều đặn, kiểm soát cân nặng
Điều trị thuốc: từ thuốc uống (Metformin, Sulfonylurea, DPP4i, SGLT2i) đến insulin khi cần
Theo dõi đường huyết thường xuyên
Phòng ngừa và phát hiện sớm biến chứng
Quản lý các bệnh đồng mắc như tăng huyết áp, rối loạn lipid máu
Biến chứng của bệnh có thể cấp tính (hạ đường huyết, nhiễm toan ceton) hoặc mạn tính (bệnh tim mạch, thận, mắt, thần kinh, bàn chân). Các biến chứng này có thể gây tàn tật nghiêm trọng hoặc tử vong nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời.
Giáo dục bệnh nhân đóng vai trò then chốt trong quản lý bệnh thành công. Bệnh nhân cần hiểu rõ về bệnh, cách tự theo dõi đường huyết, chế độ ăn uống phù hợp, tầm quan trọng của tập thể dục, cách sử dụng thuốc đúng và nhận biết các dấu hiệu cảnh báo của biến chứng.
Các sơ đồ trực quan sau đây được thiết kế để giúp người bệnh hiểu rõ hơn về các khía cạnh cơ bản của bệnh tiểu đường (type 2). Ảnh được thiết kế bởi Bs Lê Đình Sáng, Khoa Nội tiết, Bệnh viện Hữu nghị Đa khoa Nghệ An. Việc sử dụng lại hình ảnh vui lòng ghi rõ nguồn.
1. Khái niệm, Tiêu chuẩn chẩn đoán và Phân loại bệnh tiểu đường
2. Nguyên nhân và các yếu tố nguy cơ
3. Dấu hiệu và triệu chứng nhận biết
4. Chẩn đoán và theo dõi
5. Các biến chứng của đái tháo đường type 2
6. Phòng bệnh đái tháo đường type 2
7. Chế độ ăn uống và lối sống cho bệnh đái tháo đường type 2
8. Hướng dẫn tập luyện cho bệnh nhân đái tháo đường type 2
9. Thực đơn mẫu cho bệnh nhân đái tháo đường type 2
Tóm tắt các điểm chính:
Đái tháo đường type 2 là bệnh rối loạn chuyển hóa mạn tính phổ biến, liên quan chặt chẽ đến lối sống và yếu tố di truyền.
Quản lý bệnh đòi hỏi cách tiếp cận đa chiều:
Thay đổi lối sống (ăn uống, vận động)
Điều trị thuốc phù hợp
Theo dõi đường huyết đều đặn
Phòng ngừa biến chứng
Biến chứng có thể nghiêm trọng nhưng có thể phòng ngừa được thông qua:
Kiểm soát đường huyết tốt
Khám sàng lọc định kỳ
Phát hiện và điều trị sớm
Thành công trong điều trị phụ thuộc vào:
Hiểu biết và tuân thủ của bệnh nhân
Hợp tác chặt chẽ với nhân viên y tế
Sự hỗ trợ từ gia đình và cộng đồng
Tự quản lý là chìa khóa thành công:
Theo dõi đường huyết tại nhà
Duy trì lối sống lành mạnh
Tuân thủ điều trị
Khám định kỳ đầy đủ
(C) Hình ảnh bởi Ths.Bs. Lê Đình Sáng – Khoa Nội tiết, Bệnh viện Hữu nghị Đa khoa Nghệ An
TÀI LIỆU THAM KHẢO
Bộ Y tế. Hướng dẫn chẩn đoán và điều trị đái tháo đường type 2. Nhà xuất bản Y học; 2020.
American Diabetes Association. Standards of Medical Care in Diabetes-2024. Diabetes Care. 2024;47(Supplement 1):S1-S279.
Nguyễn Hải Thủy, Trần Hữu Dàng. Đái tháo đường và các biến chứng. Nhà xuất bản Y học; 2019.
Tạ Văn Bình. Dịch tễ học đái tháo đường và các yếu tố nguy cơ. Tạp chí Y học Việt Nam. 2022;512(1):152-158.
Powers MA, Bardsley JK, Cypress M, et al. Diabetes Self-Management Education and Support in Adults With Type 2 Diabetes: A Consensus Report. Diabetes Care. 2021;44(5):1173-1192.
Hội Nội tiết – Đái tháo đường Việt Nam. Khuyến cáo về chẩn đoán và điều trị đái tháo đường 2021. Nhà xuất bản Y học; 2021.
Davies MJ, Aroda VR, Collins BS, et al. Management of Hyperglycemia in Type 2 Diabetes, 2022. A Consensus Report by the American Diabetes Association and the European Association for the Study of Diabetes. Diabetes Care. 2022;45(11):2753-2786.
Trần Quang Khánh, Nguyễn Khoa Diệu Vân. Dinh dưỡng trong đái tháo đường. Nhà xuất bản Giáo dục; 2021.
Khunti K, Ceriello A, Cos X, De Block C. Achievement of guideline targets for blood pressure, lipid, and glycaemic control in type 2 diabetes: A meta-analysis. Diabetes Res Clin Pract. 2023;185:109233.
Lê Thanh Toàn. Biến chứng thần kinh trong đái tháo đường. Tạp chí Y học thực hành. 2022;1345:45-49.
Colberg SR, Sigal RJ, Yardley JE, et al. Physical Activity/Exercise and Diabetes: A Position Statement of the American Diabetes Association. Diabetes Care. 2021;44(Supplement 1):S73-S84.
Phạm Thị Thu Hương, Đỗ Trung Quân. Chăm sóc bàn chân đái tháo đường. Tạp chí Y học Việt Nam. 2023;523:89-94.
Buse JB, Wexler DJ, Tsapas A, et al. 2023 Update to: Management of Hyperglycemia in Type 2 Diabetes. Diabetes Care. 2023;46(Supplement 1):S140-S157.
Nguyễn Thị Bích Đào. Kiểm soát đường huyết và phòng ngừa biến chứng trong đái tháo đường. Nhà xuất bản Y học; 2022.
Evert AB, Dennison M, Gardner CD, et al. Nutrition Therapy for Adults With Diabetes or Prediabetes: A Consensus Report. Diabetes Care. 2023;46(3):654-677.
Trần Hữu Dàng, Nguyễn Hải Thủy. Insulin trong điều trị đái tháo đường. Tạp chí Nội tiết và Đái tháo đường. 2022;52:15-22.
Riddle MC, Cefalu WT, Evans PH, et al. Consensus Report: Definition and Interpretation of Remission in Type 2 Diabetes. Diabetes Care. 2022;45(10):2438-2444.
Võ Thị Thanh Hường. Giáo dục bệnh nhân đái tháo đường. Nhà xuất bản Y học; 2021.
Lin X, Xu Y, Pan X, et al. Global, regional, and national burden and trend of diabetes in 195 countries and territories: an analysis from 1990 to 2025. Sci Rep. 2023;13(1):1841.
Nguyễn Văn Tuấn. Dịch tễ học đái tháo đường tại Việt Nam. Tạp chí Y học dự phòng. 2023;33(3):56-62.
Barrett EJ, Liu Z, Khamaisi M, et al. Diabetic Microvascular Disease: An Endocrine Society Scientific Statement. J Clin Endocrinol Metab. 2023;108(1):27-57.
Lê Văn Trường, Nguyễn Thị Thanh. Điều trị đái tháo đường type 2 bằng thuốc viên. Tạp chí Y dược học. 2022;62:78-84.
Marx N, Davies MJ, Grant PJ, et al. Guideline recommendations and the positioning of newer drugs in type 2 diabetes care. Lancet Diabetes Endocrinol. 2023;11(1):54-64.
Phạm Thị Bích Đào. Chẩn đoán và điều trị biến chứng thận trong đái tháo đường. Tạp chí Y học thực hành. 2023;1356:112-118.
Young-Hyman D, de Groot M, Hill-Briggs F, et al. Psychosocial Care for People With Diabetes: A Position Statement of the American Diabetes Association. Diabetes Care. 2022;45(5):1233-1251.
Trần Quốc Khánh. Quản lý đái tháo đường tại cộng đồng. Nhà xuất bản Y học; 2023.
Thanh HX, Tran BX, Winkler AS, et al. Quality of life among people with diabetes in low- and middle-income countries: A systematic review. J Diabetes Investig. 2023;14(3):364-376.
Đặng Thị Ngọc Dung. Vai trò của điều dưỡng trong chăm sóc bệnh nhân đái tháo đường. Tạp chí Điều dưỡng Việt Nam. 2022;25:45-51.
Williams R, Karuranga S, Malanda B, et al. Global and regional estimates and projections of diabetes-related health expenditure: Results from the International Diabetes Federation Diabetes Atlas, 10th edition. Diabetes Res Clin Pract. 2024;197:110216.
