Năm quốc gia ở Đông và Nam Phi đang trải qua đợt bùng phát bệnh than, với hơn 1100 trường hợp nghi ngờ và 20 trường hợp tử vong liên quan được báo cáo kể từ đầu năm.

Theo dữ liệu báo cáo của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), tổng cộng có 1166 trường hợp nghi ngờ và 37 trường hợp được xác nhận đã được ghi nhận ở Kenya, Malawi, Uganda, Zambia và Zimbabwe – nơi căn bệnh này lưu hành, bùng phát theo mùa hàng năm.

Trong số 5 quốc gia, Zambia đang chứng kiến ​​đợt bùng phát lớn nhất kể từ năm 2011, với 9 trong số 10 tỉnh bị ảnh hưởng. Tính đến ngày 20 tháng 11, Zambia đã báo cáo có 684 trường hợp nghi ngờ, 25 trường hợp được xác nhận và 4 trường hợp tử vong. Trước đây, chỉ có những trường hợp lẻ tẻ được báo cáo ở động vật và con người ở nước này. 

Các đợt bùng phát đang biểu hiện các mô hình khác nhau ở các quốc gia bị ảnh hưởng. Ở Kenya, ba trường hợp tử vong đã được báo cáo trong năm nay so với số trường hợp tử vong bằng 0 trong số hơn 200 trường hợp nghi ngờ vào năm 2022. Trong khi căn bệnh này lưu hành ở động vật ở Malawi, quốc gia này đã báo cáo trường hợp tử vong đầu tiên ở người trong năm nay. Các trường hợp mắc bệnh than ở người đã được báo cáo tại 3 quận ở Uganda, với 13 trường hợp tử vong so với 2 trường hợp tử vong vào năm 2022. Tỷ lệ tử vong trong trường hợp cao là do bệnh nhân đến cơ sở y tế muộn. Tại Zimbabwe, các ca bệnh ở người đã được báo cáo hàng năm kể từ năm 2019, nhấn mạnh sự cần thiết phải có các hành động phòng ngừa mạnh mẽ hơn.

“Để chấm dứt những đợt bùng phát này, chúng ta phải phá vỡ chu kỳ lây nhiễm bằng cách trước tiên ngăn ngừa bệnh ở động vật. Tiến sĩ Matshidiso Moeti, Giám đốc khu vực Châu Phi của WHO cho biết, chúng tôi đang hỗ trợ các nỗ lực kiểm soát dịch bệnh quốc gia đang diễn ra bằng cách cung cấp chuyên môn cũng như tăng cường hợp tác với các cơ quan đối tác để có cách tiếp cận chung nhằm bảo vệ sức khỏe con người và động vật. 

Bệnh than là một bệnh do vi khuẩn thường ảnh hưởng đến động vật ăn cỏ và động vật hoang dã. Con người mắc bệnh thông qua tiếp xúc với xác động vật bị nhiễm bệnh hoặc tiếp xúc với các sản phẩm động vật bị ô nhiễm. Sự lây truyền bệnh than từ động vật sang động vật và từ người sang người thường không xảy ra, mặc dù các ghi nhận hiếm hoi về lây truyền từ người sang người đã được báo cáo với bệnh than qua da.

Bệnh than ở da là dạng phổ biến nhất trong ba dạng bệnh. Nó chiếm hơn 95% trường hợp ở người trên toàn thế giới.

Các nhóm liên ngành đã được triển khai ở cấp quốc gia để hỗ trợ đánh giá, xác định những thiếu sót và thực hiện các biện pháp nhằm tăng cường ứng phó với dịch bệnh. WHO cũng đang hợp tác chặt chẽ với Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên Hợp Quốc (FAO), Chương trình Môi trường Liên Hợp Quốc và Tổ chức Thú y Thế giới để điều phối ứng phó ở các quốc gia bị ảnh hưởng bằng cách tận dụng Nền tảng Một Sức khỏe.

Các đợt bùng phát có thể được thúc đẩy bởi nhiều yếu tố, bao gồm các cú sốc về khí hậu, mất an ninh lương thực, nhận thức về rủi ro thấp và khả năng tiếp xúc với căn bệnh này thông qua việc xử lý thịt của động vật bị nhiễm bệnh.

Do quy mô của đợt bùng phát ở Zambia, hệ sinh thái chung với các nước láng giềng và sự di chuyển của con người và động vật xuyên biên giới thường xuyên, nguy cơ lây lan dịch bệnh trong khu vực ngày càng cao. Các biện pháp kiểm soát đang được tăng cường. Chính quyền quốc gia đã tiêm chủng cho hơn 122.000 con gia súc, cừu và dê với sự hỗ trợ của FAO. Ngoài ra, hơn 400.000 liều vắc xin đã được phân bổ cho 11 huyện có nguy cơ cao ở tỉnh miền Tây đất nước.

Các biện pháp y tế công cộng cũng đang được đẩy mạnh ở Malawi bao gồm nâng cao nhận thức cộng đồng, giám sát dịch bệnh, chẩn đoán, điều trị, tiêm phòng cho động vật cũng như xử lý đúng cách các sản phẩm động vật và xử lý xác động vật. Ở Kenya, các biện pháp kiểm soát đang được thực hiện để ngăn chặn dịch bệnh bùng phát, trong khi ở Zimbabwe, việc giám sát dịch bệnh, cùng với các biện pháp khác, đang được tăng cường để đảm bảo phát hiện sớm các ca bệnh.

Nhiễm bệnh than ở người tái phát ở những quốc gia thường xuyên bị nhiễm bệnh than ở vật nuôi, với tỷ lệ mắc bệnh cao nhất được ghi nhận ở Châu Phi, Trung Đông, Trung và Nam Á. Việc nhập viện là cần thiết đối với tất cả các trường hợp mắc bệnh than ở người. Những cá nhân có khả năng tiếp xúc với bào tử bệnh than có thể được điều trị dự phòng. Bệnh than phản ứng tốt với thuốc kháng sinh và cần được bác sĩ kê toa.

Dấu hiệu nhiễm bệnh than

Bệnh than hay còn có tên gọi khác là bệnh nhiệt than thuộc nhóm các loại bệnh truyền nhiễm gây ra bởi loại vi khuẩn gram dương, hình que Bacillus anthracis. Loại vi khuẩn này thường tồn tại trong điều kiện tự nhiên trong đất hoặc ký sinh trên các loại động vật nuôi hoặc động vật hoang dã.

Các triệu chứng của bệnh than phụ thuộc vào loại nhiễm trùng . Những người mắc bệnh than qua da có thể có các triệu chứng như vết loét không đau, mụn nước nhỏ hoặc vết sưng tấy xung quanh, trong khi những người mắc bệnh than qua đường hô hấp có thể bị sốt, ớn lạnh, khó thở, ho, nhức đầu và lú lẫn. Đối với bệnh than qua đường tiêu hóa, người bệnh có thể bị buồn nôn, nôn mửa, tiêu chảy, sốt, ớn lạnh, đau dạ dày và chướng bụng. Các triệu chứng của bệnh than qua đường tiêm tương tự như bệnh than qua da, nhưng bệnh than khó điều trị hơn và lây lan nhanh hơn.

Các yếu tố nguy cơ

Bệnh than thường không lây từ người này sang người khác. Tuy nhiên, kiểu lây truyền như vậy hiếm khi được báo cáo trong các trường hợp bệnh than qua da, nơi chất thải từ tổn thương da có thể lây nhiễm.

Những người xử lý vật nuôi và sản phẩm động vật có nguy cơ phơi nhiễm cao hơn. Người xử lý thư, nhân viên phản ứng và quân nhân có thể tiếp xúc với vi khuẩn khi chúng được sử dụng cho các cuộc tấn công khủng bố sinh học.

Vi khuẩn gây bệnh than thường gặp ở các vùng nông nghiệp ở Trung và Nam Mỹ, châu Phi cận Sahara, Trung và Tây Nam Á, Nam và Đông Âu, và vùng Caribe. Du khách đến thăm các khu vực này có thể bị nhiễm trùng do thịt chưa nấu chín hoặc khi xử lý động vật bị nhiễm bệnh.

Phòng ngừa

Có một loại vắc-xin để ngăn ngừa bệnh than, nhưng nó chỉ được khuyên dùng cho những người có nguy cơ phơi nhiễm cao, chẳng hạn như một số quân nhân và nhân viên phòng thí nghiệm.

Du khách đến thăm các khu vực có dịch bệnh ở động vật được khuyến cáo không nên ăn thịt sống hoặc nấu chưa chín kỹ và tránh tiếp xúc với vật nuôi, sản phẩm động vật và xác động vật.

Da động vật nhập khẩu cũng là nguồn lây truyền bệnh than vì chúng có thể chứa bào tử bệnh than. Sử dụng da động vật từ Hoa Kỳ và những loại có giấy chứng nhận thú y quốc tế cho thấy sự kiểm tra phù hợp của chính phủ sẽ giúp ngăn ngừa lây truyền.

Nguồn: Tổ chức Y tế Thế giới; Bs Lê Đình Sáng (Dịch và tổng hợp)